ແກ້ “ຈຸດປຶກຕັນ” ເພື່ອໃຫ້ວັດທະນະທຳກາຍເປັນແຫຼ່ງພະລັງທີ່ສຳຄັນ ສຳລັບການພັດທະນາປະເທດຢ່າງຍືນຍົງ
ວກ. - ວັດທະນະທຳແມ່ນພື້ນຖານດ້ານຈິດໃຈ, ການສ້າງວັດທະນະທຳແມ່ນການສ້າງກຳລັງແຮງພາຍໃນເພື່ອພັດທະນາປະເທດ. ຫວຽດນາມດຳເນີນກິດຈະການປ່ຽນແປງໃໝ່ ແລະເຊື່ອມໂຍງເຂົ້າກັບສາກົນ ໃນເວລາດຽວກັນໂລກກໍ່ເຂົ້າສູ່ຍຸກໂລກາພິວັດທີ່ແຂງແຮງ. ໃນທ່າອ່ຽງໂລກາພິວັດແລະເຊື່ອມໂຍງສາກົນປະຈຸບັນ, ເພື່ອໃຫ້ວັດທະນະທຳກາຍເປັນແຫຼ່ງພະລັງທີ່ແທ້ຈິງ ສຳລັບການພັດທະນາປະເທດຢ່າງຍືນຍົງນັ້ນ ພວກເຮົາຕ້ອງສ້າງແລະປັບປຸງລະບົບຄຸນຄ່າ, ບຸກຄະລິກກະພາບຂອງຄົນຫວຽດນາມ, ປົກປ້ອງແລະເສີມຂະຫຍາຍເອກະລັກວັດທະນະທຳຂອງຊາດ, ກໍ່ສ້າງແລະພັດທະນາອຸດົມຄະຕິຂອງຊີວິດ, ແບບແຜນດຳລົງຊີວິດ, ຄວາມສາມາດທາງປັນຍາ, ຄຸນສົມບັດແລະຄວາມກ້າຫານທາງວັດທະນະທຳຂອງຊາວຫວຽດນາມ, ໂດຍສະເພາະຄົນຮຸ່ນໜຸ່ມ... ແລະການແກ້ “ຈຸດປຶກຕັນ" ໃນວຽກງານນຳພາແລະຄຸ້ມຄອງວັດທະນະທຳແມ່ນມີບົດບາດສຳຄັນທີ່ສຸດ.
ການແຂ່ງຂັນມວຍປ້ຳ - ຄວາມງາມດັ້ງເດີມໃນວັດທະນະທຳຫວຽດນາມ _ພາບ: ເອກະສານ
ພາຍຫຼັງ 15 ປີແຫ່ງການປະຕິບັດມະຕິກອງປະຊຸມສູນກາງພັກຄັ້ງທີ 5 ສະໄໝທີ VIII, ວັນທີ 9 ມິຖຸນາ 2014 ຢູ່ທີ່ກອງປະຊຸມຄະນະບໍລິຫານງານສູນກາງພັກຄັ້ງທີ 9 ສະໄໝທີ XI, ພັກກອມມູນິດຫວຽດນາມ ໄດ້ອອກມະຕິເລກທີ 33-NQ/TW, ກ່ຽວກັບການກໍ່ສ້າງແລະພັດທະນາວັດທະນະທຳ, ຜູ້ຄົນຫວຽດນາມ ເພື່ອຕອບສະໜອງການພັດທະນາທີ່ຍືນຍົງຂອງປະເທດ. ບົນພື້ນຖານການສະຫຼຸບສັງລວມ, ປະເມີນຜົນການປະຕິບັດມະຕິກອງປະຊຸມສູນກາງພັກຄັ້ງທີ 5 ສະໄໝທີ VIII ແລະ ອີງໃສ່ຄວາມຮຽກຮ້ອງຕ້ອງການຂອງພຶດຕິກຳແຫ່ງການສ້າງສາແລະປົກປັກຮັກສາປະເທດຊາດ, ຂອງການພັດທະນາປະເທດແບບຍືນຍົງ ໃນສະພາບການໃໝ່ຂອງພາກພື້ນແລະໂລກ, ມະຕິເລກທີ 33-NQ/TW ຢືນຢັນບົດບາດທີ່ຕັ້ງ, ຄວາມສຳຄັນລະດັບຍຸດທະສາດຂອງພາລະກິດການພັດທະນາວັດທະນະທຳ ແລະຜູ້ຄົນຫວຽດນາມ. ມະຕິກໍ່ໄດ້ລະບຸເປົ້າໝາຍລວມຂອງພາລະກິດການພັດທະນາວັດທະນະທຳຫວຽດນາມ ໃນໄລຍະເວລາຍູ້ແຮງການຫັນເປັນອຸດສາຫະກຳ ທັນສະໄໝ ແລະ ເປັນເຈົ້າການເຊື່ອມໂຍງສາກົນຂອງປະເທດ, ນັ້ນຄື: ກໍ່ສ້າງພື້ນຖານວັດທະນະທຳແລະຜູ້ຄົນຫວຽດນາມທີ່ພັດທະນາຢ່າງຮອບດ້ານ, ມຸ່ງສູ່ຄວາມເປັນຈິງ - ຄວາມດີ - ຄວາມງາມ, ຊາບຊຶມຈິດໃຈຊາດ, ມະນຸດສະທຳ, ປະຊາທິປະໄຕ ແລະວິທະຍາສາດ. ວັດທະນະທຳກາຍເປັນພື້ນຖານດ້ານຈິດໃຈອັນໜັກແໜ້ນຂອງສັງຄົມ, ແມ່ນກຳລັງແຮງພາຍໃນທີ່ສຳຄັນ ທີ່ຮັບປະກັນການພັດທະນາແບບຍືນຍົງ ແລະ ປົກປັກຮັກສາປະເທດຊາດ ເພື່ອເປົ້າໝາຍປະຊາຊົນຮັ່ງມີ, ປະເທດຊາດເຂັ້ມແຂງ, ມີປະຊາທີປະໄຕ ຍຸດຕິທຳແລະສີວິໄລ.
ອາດຈະຖືວ່າ ມະຕິເລກທີ 33-NQ/TW ແມ່ນແນວທາງວັດທະນະທຳຂອງພັກໃນຂັ້ນຕໍ່ໄປຂອງກິດຈະການປ່ຽນແປງໃໝ່ ແລະ ການເປັນເຈົ້າການເຊື່ອມໂຍງສາກົນຂອງປະເທດຫວຽດນາມ. ໃນດ້ານໜຶ່ງ ນີ້ແມ່ນການສືບທອດແນວທາງວັດທະນະທຳຂອງພັກ ເຊິ່ງໄດ້ສະເໜີຢູ່ໃນບົດໂຄງຮ່າງວັດທະນະທຳຫວຽດນາມ (ປີ 1943)(1) ດ້ວຍບັນດາທິດນຳ: ຫັນເປັນຊາດ, ຫັນເປັນມະຫາຊົນ, ຫັນເປັນວິທະຍາສາດ, ແລະຢູ່ໃນມະຕິກອງປະຊຸມສູນກາງພັກຄັ້ງທີ 5 ສະໄໝທີ VIII ປີ 1998 ດ້ວຍທິດນຳ: ກໍ່ສ້າງແລະພັດທະນາວັດທະນະທຳຫວຽດນາມທີ່ກ້າວໜ້າ, ເຂັ້ມຂົ້ນໄປດ້ວຍເອກະລັກຂອງຊາດ. ດ້ານອື່ນ, ມະຕິເລກທີ 33-NQ/TW ແມ່ນບາດກ້າວພັດທະນາໃໝ່ ທີ່ມີລັກສະນະບຸກທະລຸໃນແນວທາງວັດທະນະທຳຂອງພັກ, ສອດຄ່ອງກັບຄວາມຮຽກຮ້ອງຕ້ອງການຂອງຍຸກສະໄໝ ແລະຂອງພາລະກິດການພັດທະນາທີ່ຍືນຍົງຂອງປະເທດ. ດ້ວຍການຢືນຢັນ “ວັດທະນະທຳແມ່ນພື້ນຖານດ້ານຈິດໃຈຂອງສັງຄົມ, ແມ່ນກຳລັງໜູນເພື່ອການພັດທະນາປະເທດແບບຍືນຍົງ. ວັດທະນະທຳຕ້ອງຢູ່ໃນລະດັບດຽວກັນກັບເສດຖະກິດ, ການເມືອງ, ສັງຄົມ” ແລະ “ການພັດທະນາວັດທະນະທຳເພື່ອປັບປຸງບຸກຄະລິກກະພາບຂອງມະນຸດໃຫ້ສົມບູນແບບ ແລະ ກໍ່ສ້າງຄົນເພື່ອພັດທະນາວັດທະນະທຳ”, ມະຕິນີ້ຂີດໝາຍລະດັບໃໝ່ໃນການຮັບຮູ້ທິດສະດິຂອງພັກກ່ຽວກັບວັດທະນະທຳ, ສະແດງໃຫ້ເຫັນວິໄສທັດຍຸກສະໄໝ ແລະ ລັກສະນະວິທະຍາສາດ, ລັກສະນະພຶດຕິກຳຂອງແນວທາງ, ຮັບປະກັນໃຫ້ນະໂຍບາຍພັດທະນາວັດທະນະທຳ ຕິດກັບການພັດທະນາມະນຸດ ແລະ ກັບພາລະກິດການພັດທະນາທີ່ຍືນຍົງຂອງປະເທດ.
ເຖິງຢ່າງໃດກໍ່ຕາມ, ນັບແຕ່ການອອກມະຕິເລກທີ 33-NQ/TW ຈົນເຖິງປະຈຸບັນ, ໃນຊ່ວງເວລາສັ້ນໆ, ສະພາບການໂລກແລະຫວຽດນາມໄດ້ມີການປ່ຽນແປງຢ່າງໄວວາ. ຂະບວນວິວັດການໝູນໃຊ້ບັນດາທັດສະນະຂອງມະຕິເຂົ້າໃນພຶດຕິກຳການພັດທະນະວັດທະນະທຳໃນຊຸມປີທີ່ຜ່ານມາ ໄດ້ບັນລຸໝາກຜົນທີ່ຕັ້ງໜ້າຫຼາຍຢ່າງ, ແຕ່ກໍ່ມີຫຼາຍບັນຫາ ແລະສິ່ງທ້າທາຍໃໝ່ຫຼາຍຢ່າງ. ບົດນີ້ຈະສຸມໃສ່ໄຈ້ແຍກບາງບັນຫາພື້ນຖານ, ຮີບດ່ວນທີ່ສຸດ ທີ່ພວມວາງອອກມາໃນປະຈຸບັນ ແລະ ຈະສືບຕໍ່ເປັນບັນດາບັນຫາສຳຄັນທີ່ສຸດ ຂອງພາລະກິດການພັດທະນະວັດທະນະທຳຫວຽດນາມ ໃນໄລຍະເວລາຈາກປະຈຸບັນເຖິງກາງສະຕະວັດທີ XXI.
ປະຈຸບັນ, ມີຄຳຖາມສອງຂໍ້ຄື: ອາດຈະນຳພາວັດທະນະທຳໄດ້ຫຼືບໍ່? ອາດຈະຄຸ້ມຄອງວັດທະນະທຳໄດ້ຫຼືບໍ່? ຄຳຕອບຄື: ສາມາດແລະມີຄວາມຈຳເປັນຕ້ອງນຳພາແລະຄຸ້ມຄອງວັດທະນະທຳ. ບັນຫາແມ່ນຈະນຳພາແລະຄຸ້ມຄອງວັດທະນະທຳຄືແນວໃດເທົ່ານັ້ນ!
ມາເຖິງປະຈຸບັນ, ໂດຍແລ້ວແຕ່ທັດສະນະແລະວິທີເຂົ້າເຖິງບັນຫາ, ເຂົາເຈົ້າໄດ້ສະເໜີຄຳນິຍາມກ່ຽວກັບວັດທະນະທຳຫຼາຍຮ້ອຍຄຳແລ້ວ. ຕາມໂຮ່ຈີມິນ, “ເພື່ອຄວາມຢູ່ລອດແລະຈຸດປະສົງຂອງຊີວິດ, ມະນຸດຈຶ່ງໄດ້ສ້າງແລະປະດິດຄິດແຕ່ງພາສາ, ອັກສອນ, ສິນທຳ, ກົດໝາຍ, ວິທະຍາສາດ, ສາດສະໜາ, ສິລະປະ, ວັນນະຄະດີ, ບັນດາເຄື່ອງມືສຳລັບການດຳລົງຊີວິດປະຈຳວັນກ່ຽວກັບເຄື່ອງນຸ່ງຖື, ອາຫານການກິນ, ທີ່ຢູ່ອາໄສ ແລະ ບັນດາແບບວິທີການນຳໃຊ້. ສິ່ງປະດິດແລະການຄິດແຕ່ງທັງໝົດນັ້ນແມ່ນວັດທະນະທຳ. ວັດທະນະທຳແມ່ນການສັງລວມຂອງທຸກແບບວິທີການດຳລົງຊີວິດ ພ້ອມດ້ວຍການສະແດງອອກຂອງມັນ ເຊິ່ງມະນຸດຊາດໄດ້ສ້າງຂຶ້ນມາເພື່ອປັບໃຫ້ເຂົ້າກັບຄວາມຕ້ອງການຂອງຊີວິດ ແລະຄວາມຕ້ອງການໃນການຢູ່ລອດ”(2). ຈະເຂົ້າໃຈຕາມວິທີໃດກໍ່ຕາມ, ວັດທະນະທຳກໍ່ຕ້ອງໄດ້ຮັບການນຳພາແລະຄຸ້ມຄອງ. ແຕ່ກ່ອນເມື່ອຕັ້ງບັນຫາວ່າຈະນຳພາ, ຄຸ້ມຄອງວັດທະນະທຳຄືແນວໃດນັ້ນ ຈຳເປັນຕ້ອງປຶກສາຫາລືກ່ຽວກັບລັກສະນະແລະໂຄງສ້າງບາງປະການຂອງວັດທະນະທຳ.
ໃນການຄົ້ນຄວ້າກ່ຽວກັບວັດທະນະທຳ ແລະ ໃນພາກຕົວຈິງຂອງວຽກງານຄຸ້ມຄອງວັດທະນະທຳ, ມາເຖິງປະຈຸບັນ, ເຂົາເຈົ້າຫາກໍ່ແບ່ງວັດທະນະທຳແລະມໍລະດົກວັດທະນະທຳອອກເປັນສອງພາກສ່ວນ ຫຼືສອງຮູບແບບຕົ້ນຕໍ: ວັດທະນະທຳທາງວັດຖຸແລະວັດທະນະທຳທາງຈິດໃຈ ຫຼືວັດທະນະທຳທີ່ມີຕົວຕົນ (tangible culture) ແລະວັດທະນະທຳທີ່ບໍ່ມີຕົວຕົນ (intangible culture). ທັງສອງວິທີແບ່ງປະເພດ / ວິທີຈັດແບ່ງ ທີ່ກ່າວມາພຽງແຕ່ມີຄວາມໝາຍທຽບຖານເທົ່ານັ້ນ, ຍ້ອນວ່າ ບັນດາພາກສ່ວນແລະຮູບແບບນັ້ນ ເຄີຍແຊກຊ້ອນເຊິ່ງກັນແລະກັນ, ດ້ວຍລະດັບການທັບຊ້ອນທີ່ຍາກທີ່ຈະກຳນົດແຈ້ງໄດ້.
ແຕ່ວ່າ, ຈາກວິທີເຂົ້າເຖິງອື່ນ, ພວກເຮົາສາມາດຈິນຕະນາການໄດ້, ເຖິງແມ່ນວ່າຢູ່ໃນລະດັບທີ່ງ່າຍດາຍທີ່ສຸດກ່ຽວກັບໂຄງສ້າງລຳດັບຊັ້ນ ຂອງອັດຕະພາບ/ສົມບູນພາບວັດທະນະທຳ. ໃນບຸກຄະລິກກະພາບທາງວັດທະນະທຳຂອງແຕ່ລະບຸກຄົນ ຫຼືແຕ່ລະຊຸມຊົນ, ສິ່ງທີ່ມີບົດບາດສຳຄັນທີ່ສຸດແມ່ນບັນດາຄຸນຄ່າ (values) ແລະລະບົບຄຸນຄ່າ (value systems). ແຕ່ດ້ວຍຕົວມັນເອງ, ບັນດາຄຸນຄ່າ, ຍົກຕົວຢ່າງເຊັ່ນ ນ້ຳໃຈຮັກຊາດ, ຈິດໃຈຊາດ, ຄວາມເມດຕາກະລຸນາ,...ບໍ່ສະແດງອອກໂດຍກົງໃນຮູບແບບທີ່ສອດຄ່ອງໃດໆ, ແຕ່ມັນຕ້ອງຖືກຖ່າຍທອດຜ່ານມາດຕະຖານ ບັນທັດຖານດ້ານສິນທຳ (moral norms), ຜ່ານບັນດາທ່າອ່ຽງ ຫຼືການເລືອກວິຖີຊີວິດ (preferences of life or ways of life). ໃນທາງກັບກັນ, ບັນດາວິຖິຊີວິດຕ້ອງໄດ້ສະແດງອອກຜ່ານການເຄື່ອນໄຫວດຳລົງຊີວິດ ຫຼືການເຄື່ອນໄຫວວັດທະນະທຳ. ການເຄື່ອນໄຫວເຫຼົ່ານີ້ແມ່ນປະກອບດ້ວຍການກະທຳແລະພຶດຕິກຳວັດທະນະທຳ.
ອາດຈະສະແດງໂຄງສ້າງທົ່ວໄປຂອງວັດທະນະທຳຜ່ານຮູບແບບທີ່ຮຽບງ່າຍດັ່ງນີ້:
ໃນຮູບແບບໂຄງສ້າງດັ່ງທີ່ກ່າວມາຂ້າງເທິງ, ອາດຈະເຫັນວ່າລະບົບຄຸນຄ່າ, ຄຸນສົມບັດສິນທຳ ແລະ ວິຖິຊີວິດ ແມ່ນສາມປັດໄຈພື້ນຖານໃນບຸກຄະລິກກະພາບທາງວັດທະນະທຳ ຂອງບຸກຄົນແລະຊຸມຊົນ, ພ້ອມກັນນັ້ນ ມັນກໍ່ແມ່ນບັນດາປັດໄຈທີ່ໝັ້ນຄົງທີ່ສຸດ. ໃນຂະນະນັ້ນ, ຊີວິດວັດທະນະທຳ ແລະ ການປະພຶດ, ພຶດຕິກຳວັດທະນະທຳແມ່ນ “ສ່ວນຟູໜ້ານ້ຳ”, ແມ່ນສິ່ງທີ່ສະແດງອອກພາຍນອກໃນການສົນທະນາທາງວັດທະນະທຳລະຫວ່າງບຸກຄົນ ແລະໃນປະຕິສຳພັນທາງສັງຄົມ. ສອງອົງປະກອບນີ້ລ້ວນແຕ່ມີຄວາມຫຼາກຫຼາຍ, ອຸດົມສົມບູນ ແລະປ່ຽນແປງງ່າຍທີ່ສຸດ.
ຍ້ອນສອງອົງປະກອບດັ່ງກ່າວມີບົດບາດ, ຕຳແໜ່ງ ແລະຈຸດພິເສດຕ່າງກັນ, ດັ່ງນັ້ນ ເນື້ອໃນ, ຈຸດປະສົງ ແລະແບບວິທີການນຳພາຕໍ່ອົງປະກອບນັ້ນກໍ່ແຕກຕ່າງກັນ. ມີຫຼາຍແບບວິທີແລະຮຸບແບບການນຳພາທີ່ຕ່າງກັນ, ແຕ່ລວມເຂົ້າແລ້ວມີສອງແບບວິທີຕົ້ນຕໍຄືສ້າງອິດທິພົນ ແລະບັງຄັບ, ແລະການສົມທົບລະຫວ່າງສອງແບບວິທີນີ້.
ການນຳພາດ້ວຍແບບວິທີສ້າງອິດທິພົນ ແມ່ນແບບວິທີທີ່ຜູ້ນຳແລະອົງການທີ່ມີຊື່ສຽງມັກນຳໃຊ້. ຕາມນັ້ນ, ປັດໄຈນຳພານຳໃຊ້ບັນດາມາດຕະການເຊັ່ນ: ໂຄສະນາຊວນເຊື່ອ, ຊັກຊວນ, ຍົກເປັນແບບຢ່າງ,.. ແນໃສ່ເຮັດໃຫ້ປັດໄຈຖືກນຳພາເຂົ້າໃຈແຈ້ງ, ເຊື່ອໝັ້ນ ແລະ ສະໝັກໃຈເຮັດຕາມຄຳແນະນຳ, ຂໍ້ກຳນົດ ຫຼືຂໍ້ສະເໜີແນະ ຂອງປັດໄຈນຳພາ. ແບບວິທີການນຳພານີ້, ເມື່ອເສີມຂະຫຍາຍຄຸນປະໂຫຍດແລ້ວ, ມັນຈະນຳມາເຊິ່ງປະສິດທິຜົນທີ່ໃຫຍ່ຫຼວງ, ຕັ້ງໜ້າ ແລະ ຍືນຍົງທີ່ສຸດ. ແຕ່ວ່າ, ເພື່ອປະຕິບັດແບບວິທີການນຳພານີ້, ປັດໄຈນຳພາຕ້ອງມີອິດທິພົນສູງ, ມີຄວາມຕັ້ງໝັ້ນ, ແລະຕ້ອງປະຕິບັດຢ່າງຄ່ອງແຄ່ວບັນດາມາດຕະການ/ການເຄື່ອນໄຫວໂຄສະນາຊວນເຊື່ອ, ຊັກຊວນ, ເປັນແບບຢ່າງ,.. ຍົກລະດັບຂອງບັນດາມາດຕະການ/ການເຄື່ອນໄຫວນີ້ຂຶ້ນເປັນລະດັບສິລະປະ ເພື່ອດຶງດູດເອົາມະໂນທຳຂອງມະນຸດ.
ໃນຂະນະນັ້ນ, ການນຳພາດ້ວຍແບບວິທີບັງຄັບ ແມ່ນແບບວິທີການນຳພາທີ່ໄດ້ຮັບການນຳໃຊ້ແຜ່ຫຼາຍໂດຍຜູ້ບັນຊາການທະຫານແລະຫົວໜ້າຜະເດັດການ. ຕາມນັ້ນ, ປັດໄຈຜູ້ນຳພາ/ບັນຊາຈະໃຊ້ອຳນາດແລະກຳລັງ (ຫາກຕ້ອງການ) ເພື່ອອອກຄຳສັ່ງແລະບັງຄັບໃຫ້ປັດໄຈທີ່ຖືກນຳພາ/ໄດ້ຮັບການນຳພາ ຕ້ອງປະຕິບັດຕາມເຈດຈຳນົງຂອງປັດໄຈນຳພາ ແລະ ປະຕິບັດຄວາມຮຽກຮ້ອງຕ້ອງການຂອງປັດໄຈນັ້ນໂດຍບໍ່ມີເງື່ອນໄຂ. ແບບວິທີການນຳພານີ້ລຽບງ່າຍແລະບັນລຸປະສິດທິຜົນສູງສະເໝີ ໃນເງື່ອນໄຂທີ່ກຳນົດ, ໃນເມື່ອປັດໄຈນຳພາສາມາດຄອບງຳປັດໄຈໄດ້ຮັບການນຳພາ/ຖືກນຳພາ. ແຕ່ຖ້າຫາກເງື່ອນໄຂນີ້ບໍ່ໄດ້ຮັບການຕອບສະໜອງ, ແບບວິທີການນຳພານີ້ອາດຈະຖືກລົ້ມເຫຼວຢ່າງໄວວາແລະສິ້ງເຊີງ.
ວັດທະນະທຳແມ່ນລະບົບຄົບຖ້ວນທີ່ມີໂຄງສ້າງແບ່ງຊັ້ນ ດັ່ງນັ້ນມີແຕ່ສາມາດນຳພາມັນໄດ້ ບົນພື້ນຖານການປະສົມປະສານການນຳໃຊ້ສອງແບບວິທີການນຳພາດັ່ງກ່າວຢ່າງໄຫວພິບແລະວິທະຍາສາດ. ສຳລັບອົງປະກອບພື້ນຖານແຕ່ເປັນນາມະທຳແລະແຝງຢູ່ເຊັ່ນລະບົບຄຸນຄ່າ, ຄຸນສົມບັດສິນທຳ ແລະ ວິຖີຊີວິດ, ແບບວິທີການນຳພາທີ່ເໝາະສົມແມ່ນການສ້າງອິດທິພົນ, ໂດຍກົງແລະໂດຍທາງອ້ອມ. ສຳລັບອົງປະກອບທາງວັດທະນະທຳ 3 ຢ່າງນີ້, ບໍ່ອາດຈະນຳໃຊ້ແບບວິທີ, ວິທີແກ້ ແລະ ບັນດາເຄື່ອງມືນຳພາແບບບີບບັງຄັບ, ອອກຄຳສັ່ງ, ບັງຄັບ. ເພາະສະນັ້ນ, ອົງປະກອບເຫຼົ່ານີ້ບໍ່ໄດ້ຢູ່ໃນຂອບເຂດຂອງການເຄື່ອນໄຫວຄຸ້ມຄອງວັດທະນະທຳ.
ໃນຂະນະນັ້ນ, ສອງອົງປະກອບຄື: ຊີວິດວັດທະນະທຳ ແລະ ການກະທຳ, ປະພຶດວັດທະນະທຳ ແມ່ນຄວນໄດ້ຮັບການນຳພາດ້ວຍແບບວິທີການບັງຄັບ ບົນພື້ນຖານມີການແນະນຳ ແລະວິທີການຄຸ້ມຄອງອື່ນ. ອາດຈະເວົ້າໄດ້ວ່າ, ນີ້ແມ່ນຂອບເຂດຂອງວຽກງານຄຸ້ມຄອງວັດທະນະທຳຂອງທຸກປະເທດ, ໃນນັ້ນມີຫວຽດນາມ.
ການຈຳແນກທາງດ້ານລັກສະນະແລະປະເພດ, ເນື້ອໃນຂອງວິທີແກ້ໄຂ ແລະ ບັນດາເຄື່ອງມືນຳພາແລະຄຸ້ມຄອງວັດທະນະທຳ ຕໍ່ບັນດາອົງປະກອບໃນໂຄງສ້າງທາງວັດທະນະທຳມີຄວາມສຳຄັນທີ່ສຸດ. ຄວາມຜິດພາດໃນການເລືອກແບບວິທີການນຳພາ, ຄຸ້ມຄອງ ເພື່ອນຳໃຊ້ໃຫ້ແຕ່ລະເປົ້າໝາຍ ຈະເຮັດໃຫ້ວຽກງານນຳພາ ຄຸ້ມຄອງບໍ່ມີປະສິດທິຜົນຕາມທີ່ຄາດໝາຍ, ບໍ່ມີຄຸນປະໂຫຍດ, ຊ້ຳຍັງຖືກລົ້ມເຫຼວ.
ສິ່ງທີ່ສອດຮ້ອຍຕະຫຼອດຂະບວນການນຳພາ 5 ອົງປະກອບພື້ນຖານໃນໂຄງສ້າງທາງວັດທະນະທຳດັ່ງກ່າວເທິງນີ້ ແມ່ນບົດບາດທີ່ພົ້ນເດັ່ນຂອງຫາງສຽງສັງຄົມແລະສື່ມວນຊົນ. ເລື່ອງນີ້ນັບມື້ນັບຖືກຕ້ອງ, ໂດຍສະເພາະແມ່ນໃນສັງຄົມທີ່ມີການເຊື່ອມຕໍ່ສູງ ຍ້ອນຜົນຂອງໂລກາພິວັດ ແລະ ການປະຕິວັດອຸດສາຫະກຳຄັ້ງທີສີ່.
ສື່ມວນຊົນ, ໂດຍສະເພາະການສື່ສານທີ່ມີເຕັກໂນໂລຊີສູງ ມີບົດບາດແລະຜົນກະທົບທາງສັງຄົມທີ່ໃຫຍ່ຫຼວງໃນການສື່ສານ, ສ້າງອິດທິພົນ, ກຳນົດຄຸນຄ່າ, ຄຸນສົມບັດສິນທຳ ແລະ ວິຖີຊີວິດ. ຜ່ານການສື່ສານ, ການໃຫ້ກຽດຊົມເຊີຍສິ່ງທີ່ດີ, ຄວາມກຸສົນ, ຄວາມສີວິໄລ ແລະ ຄວາມງາມ, ກໍ່ຄືການກ່າວປະນາມຄວາມຊົ່ວ, ຄວາມອ່ວຍຮ້າຍ, ການ “ຜິດມາດຕະຖານ” ເຊິ່ງຈະໄດ້ຮັບການປະຕິບັດຢ່າງລຽນຕິດ ເປັນປະຈຳ, ດັ່ງນັ້ນມັນຈະມີປະສິດທິຜົນ ມີຜົນກະທົບສູງ, ຍືນຍົງ, ທົ່ວເຖິງ. ວຽກງານແນະນຳການຈັດຕັ້ງຊີວິດວັດທະນະທຳ, ບັນດາການເຄື່ອນໄຫວ ແລະການປະພຶດວັດທະນະທຳ ກໍ່ຈະໄດ້ຜັນຂະຫຍາຍຢ່າງມີປະສິດທິຜົນ ໂດຍຜ່ານການສື່ສານທັນສະໄໝ; ການເຜີຍແຜ່, ແນະນຳ ແລະ ກວດກາການປະຕິບັດກົດໝາຍ ແລະບັນດາຂໍ້ກຳນົດກົດລະບຽບອື່ນ ກໍ່ມີປະສິດທິຜົນທີ່ສຸດ. ກົງຂ້າມ, ສື່ມວນຊົນເອງກໍ່ແມ່ນພື້ນທີ່ສຳຄັນຂອງຊີວິດວັດທະນະທຳ, ດັ່ງນັ້ນ, ຖ້າຫາກການຄຸ້ມຄອງພາຫະນະສື່ມວນຊົນບໍ່ດີ ບໍ່ມີປະສິດທິຜົນ, ບັນດາພາຫະນະສື່ມວນຊົນ, ພິເສດແມ່ນອິນເຕີເນັດ, ເຄືອຂ່າຍສັງຄົມ, ສະມາດໂພນ,.. ຈະເປັນສິ່ງແວດລ້ອມ, ວິທີການແຜ່ກະຈ່າຍການເຄື່ອນໄຫວ, ຜະລິດຕະພັນວັດທະນະທຳ “ມືດ”, ຫຍໍ້ທໍ້, ປະຕິການ, ປຸກກະຕູ້ນຄວາມອາຄາດບາດໝາງທາງສັງຄົມທາງສາດສະໜາ, ການຈຳແນກປະພຶດທາງວັດທະນະທຳ, ການຈະລາຈົນທາງການເມືອງ...
ຫາງສຽງສັງຄົມ ແມ່ນສ່ວນປະກອບຂອງຊີວິດວັດທະນະທຳ, ທັງເປັນພາຫະນະນຳພາແລະຄຸ້ມຄອງວັດທະນະທຳທີ່ມີຜົນກະທົບທີ່ແຂງແຮງ, ທັງໃນທາງດີແລະທາງເສຍ. ໃນສັງຄົມທີ່ສົດໃສ, ໄດ້ຮັບການນຳພາແລະຄຸ້ມຄອງບໍລິຫານຢ່າງດີ, ຫາງສຽງສັງຄົມຈະເຫັນດີເຫັນພ້ອມແລະສົ່ງເສີມການປະພຶດ, ພຶດຕິກຳທາງວັດທະນະທຳທີ່ດີແລະສົດໃສ. ກົງຂ້າມ, ຫາງສຽງສັງຄົມກໍ່ອາດຈະປຸກປັ່ນ, ແຜ່ຂະຫຍາຍທ່າອ່ຽງແລະພຶດຕິກຳວັດທະນະທຳທີ່ຜິດເຂວ, ບໍ່ດີຢ່າງໄວວາ. ເລື່ອງນີ້ໄດ້ເກີດຂຶ້ນໃນຫຼາຍສັງຄົມ, ເມື່ອຫາງສຽງສັງຄົມຖືກກະທົບ, ຄອບງຳໂດຍອິດທິກຳລັງໃດໜຶ່ງ.
ແຕ່, ລະຫວ່າງການນຳພາ ແລະ ການຄຸ້ມຄອງກໍ່ມີການຈຳແນກແຕກຕ່າງກັນຕາມຫຼັກການ: ການນຳພາແມ່ນ “ການເຮັດໃນສິ່ງທີ່ຖືກຕ້ອງ” (doing the right things) ສ່ວນການຄຸ້ມຄອງແມ່ນ “ເຮັດໃຫ້ວຽກເຮັດງານທໍາຖືກຕ້ອງ” (doing the things right). ອີກດ້ານໜຶ່ງ, ໃນການຄຸ້ມຄອງກໍ່ມີການນຳພາ (ນຳພາວຽກງານຄຸ້ມຄອງ) ແລະໃນການນຳພາກໍ່ມີການຄຸ້ມຄອງ (ຄຸ້ມຄອງວຽກງານນຳພາ). ເນື່ອງຈາກຄວາມ “ທັບຊ້ອນ” ທາງດ້ານຈຸດພິເສດ, ລັກສະນະ ແລະ ຂອບເຂດວຽດງານ, ດັ່ງນັ້ນ ໃນພາກປະຕິບັດການ ນຳພາແລະຄຸ້ມຄອງວັດທະນະທຳ ໃນປະເທດຂອງພວກເຮົາຈົນເຖິງປະຈຸບັນ ກຳລັງຢູ່ໃນສະພາບທີ່ຂ້ອນຂ້າງສັບສົນ, ທັງຊ້ຳຊ້ອນທັງມີຊ່ອງຫວ່າງ, ມີຂໍ້ບົກພ່ອງແລະປະສິດທິຜົນຕ່ຳ. ຄວາມຈິງນີ້ແມ່ນມາຈາກບ່ອນທີ່ຍັງບໍ່ໄດ້ຈຳແນກຖານະຕຳແໜ່ງ, ລັກສະນະ, ຈຸດພິເສດສະເພາະ ຂອງແຕ່ລະອົງປະກອບໃນໂຄງສ້າງວັດທະນະທຳ, ດັ່ງນັ້ນຈຶ່ງບໍ່ມີການເລືອກແບບວິທີການ, ວິທີແກ້ ແລະພາຫະນະການນຳພາແລະຄຸ້ມຄອງທີ່ຖືກຕ້ອງ, ເໝາະສົມ.
ເພື່ອປ່ຽນແປງໃໝ່ວຽກງານນຳພາແລະຄຸ້ມຄອງ ພາລະກິດການພັດທະນາວັດທະນະທຳຢູ່ຫວຽດນາມໂດຍພື້ນຖານຕາມທິດວິທະຍາສາດ, ພຶດຕິກຳແລະມີປະສິດທິຜົນ, ໃນໄລຍະຈະມາເຖິງ ຄວນຜັນຂະຫຍາຍປະຕິບັດວິທີແກ້ໄຂຈຳນວນໜຶ່ງດັ່ງຕໍ່ໄປນີ້:
ທີໜຶ່ງ, ເອົາໃຈໃສ່ເຖິງວຽກງານນຳພາວັດທະນະທຳດ້ວຍແບບວິທີສ້າງອິດທິພົນ ເພື່ອບົນພື້ນຖານນັ້ນ ກະທົບເຖິງການກຳນົດທິດຄຸນຄ່າວັດທະນະທຳ, ຄຸນສົມບັດສັງຄົມ ແລະ ທິດທາງການເລືອກວິຖີຊີວິດທີ່ຕັ້ງໜ້າແລະສົດໃສ. ໃນແບບວິທີການນຳພານີ້ ຄວນເອົາໃຈໃສ່ເປັນພິເສດເຖິງບັນດາວຽກງານ: ສຶກສາວັດທະນະທຳ, ໂຄສະນາວັດທະນະທຳ ແລະພິເສດແມ່ນ ການເຄື່ອນໄຫວເປັນແບບຢ່າງ. ຕ້ອງເນັ້ນໜັກວ່າ: ເນື່ອງຈາກເປັນເວລານານທີ່ພວກເຮົາໄດ້ປ່ອຍປະລະເຫຼີງ, ເບິ່ງເບົາ ບໍ່ເອົາໃນໃສ່ເຖິງການເຄື່ອນໄຫວສຶກສາແລະໂຄສະນາວັດທະນະທຳ ດັ່ງນັ້ນ ລະບົບຄຸນຄ່າ ແລະພື້ນຖານຄຸນສົມບັດສິນທຳສັງຄົມ ຈຶ່ງຖືກສັບສົນຄົນເລແລະປ່ຽນແປງໄປໃນທິດທາງທີ່ບໍ່ດີ; ຫຼາຍທ່າອ່ຽງວິຖີຊີວິດບໍ່ສົດໃສໄດ້ແຜ່ກະຈາຍ, ສ້າງມົນລະພິດໃຫ້ກັບຊີວິດວັດທະນະທຳ. ສິ່ງເຫຼົ່ານັ້ນແມ່ນຮາກເຫງົ້າທີ່ກໍ່ໃຫ້ເກີດປະກົດການ, ພຶດຕິກຳດ້ານວັດທະນະທຳທີ່ບໍ່ດີແລະຜິດມາດຕະຖານ.
ທີສອງ, ກຳນົດແຈ້ງຂອບເຂດຂອງວຽກງານຄຸ້ມຄອງວັດທະນະທຳ, ຕົ້ນຕໍແມ່ນສຸມໃສ່ໃນ “ພື້ນທີ່” ຂອງຊີວິດວັດທະນະທຳ ແລະ ການປະພຶດ, ພຶດຕິກຳທາງວັດທະນະທຳ. ບົນພື້ນຖານນັ້ນ, ນຳໃຊ້ແບບວິທີການນຳພາແບບບັງຄັບຢ່າງເຕັມທີ ຕໍ່ “ພື້ນທີ່” ນີ້. ພື້ນຖານສຳຄັນທີ່ສຸດຂອງແບບວິທີການນຳພາແລະຄຸ້ມຄອງວັດທະນະທຳແບບບັງຄັບ ນັ້ນແມ່ນລະບົບລະບຽບບັງຄັບ ຕັ້ງແຕ່ກົດໝາຍຈົນເຖິງເອກະສານແນະນຳ, ບັນດາຫຼັກການປະພຶດ, ຂໍ້ກຳນົດຊຸມຊົນ. ການສ້າງແລະປັບປຸງບູລະນະລະບົບຂໍ້ກຳນົດກົດບັງຄັບນີ້ຕ້ອງປະຕິບັດຕາມບັນດາຫຼັກການພື້ນຖານຂອງຂະບວນການຕັດສິນຕົກລົງ. ນັ້ນແມ່ນການປະຕິບັດພາລະບົດບາດ “ສ້າງສັນ” ຂອງລັດ. ເມື່ອມີຂໍ້ກຳນົດບັງຄັບແລ້ວ ຕ້ອງມີມາດຕະການປະຕິບັດຢ່າງເຂັ້ມງວດ ເພື່ອຮັບປະກັນວ່າ ຈະບໍ່ວີຊ່ອງຫວ່າງສຳລັບການເຈລະຈາ, ຖົກຖຽງກ່ຽວກັບກົດໝາຍ. ຕ້ອງລົບລ້າງຄວາມຄິດ “ຄຸ້ມຄອງ - ຫ້າມ - ປະປ່ອຍ” ຄືທີ່ຜ່ານມາ: ສິ່ງໃດທີ່ຄຸ້ມຄອງບໍ່ໄດ້ແມ່ນຕ້ອງຫ້າມ, ຫ້າມບໍ່ໄດ້ແມ່ນປະປ່ອຍ, “ສົ່ງຄືນໃຫ້ຊຸມຊົນ”.
ທີສາມ, ເສີມຂະຫຍາຍບົດບາດຕັ້ງໜ້າຂອງສື່ມວນຊົນ, ໂດຍສະເພາະການສື່ສານທີ່ມີເຕັກໂນໂລຊີສູງ, ແລະຫາງສຽງສັງຄົມໃນການນຳພາ ຄຸ້ມຄອງວັດທະນະທຳ. ການສື່ສານທັນສະໄໝແລະຫາງສຽງສັງຄົມ ແມ່ນບັນດາເຄື່ອງມືທີ່ມີປະສິດທິພາບທີ່ສຸດໃນການສ້າງອິດທິພົນ, ສຶກສາອົບຮົມ, ກຳນົດທິດ ແລະຕິດຕາມກວດກາການປະຕິບັດຂໍ້ກຳນົດບັງຄັບ. ແຕ່ວ່າ, ນີ້ກໍ່ແມ່ນ “ມີດສອງຄົມ”. ຖ້ານຳພາຄຸ້ມຄອງບໍ່ດີກໍງ່າຍທີ່ຈະເປັນຜົນກະທົບທາງລົບ. ດັ່ງນັ້ນ, ຕ້ອງຈັດວຽກງານນຳພາຄຸ້ມຄອງການສື່ສານໃນລະດັບສູງສຸດໃນວຽກງານນຳພາແລະຄຸ້ມຄອງພາລະກິດວັດທະນະທຳຢູ່ປະເທດເຮົາໃນເວລາທີ່ຈະມາເຖິງ.
ທີສີ່, ບັນຫາກ່ຽວກັບການອະນຸຮັກແລະການພັດທະນາວັດທະນະທຳ. ນີ້ແມ່ນໜຶ່ງໃນບັນດາບັນຫາພື້ນຖານທີ່ສຸດ ຂອງວຽກງານນຳພາແລະຄຸ້ມຄອງວັດທະນະທຳ ໃນປະຈຸບັນ. ສຳລັບແຕ່ລະມໍລະດົກວັດທະນະທຳ, ຕ້ອງຄົ້ນຄວ້າຢ່າງຮອບຄອບ, ໄຈ້ແຍກ ແລະປະເມີນອົງປະກອບແຕ່ລະສ່ວນ, ບົນພື້ນຖານນັ້ນ ກຳນົດວ່າປັດໄຈໃດ ຄຸນຄ່າໃດທີ່ຕ້ອງຮັກສາໄວ້ຄົບຖ້ວນ ເໝືອນເດີມ, ປັດໄຈໃດ ຄຸນຄ່າໃດທີ່ຕ້ອງໄດ້ຮັບການອະນຸຮັກຕາມຫຼັກການສືບທອດ ຫຼືການພັດທະນາ; ປະຕິບັດກົດໝາຍມໍລະດົກວັດທະນະທຳ ແລະບັນດາສົນທິສັນຍາສາກົນ, ບັນດາຂໍ້ກຳນົດແລະບົດແນະນຳຂອງອົງການການສຶກສາ, ວິທະຍາສາດແລະວັດທະນະທຳຂອງສະຫະປະຊາຊາດ (UNESCO) ຢ່າງເຂັ້ມງວດ; ຊ່ວຍເຫຼືອ, ຍົກສູງຄວາມສາມາດ ແລະເສີມຂະຫຍາຍບົດບາດຂອງຊຸມຊົນທີ່ຢູ່ອາໄສໃນການອະນຸຮັກ ແລະເສີມຂະຫຍາຍມໍລະດົກ. ຊຸມຊົນຄົນທ້ອງຖິ່ນແມ່ນເຈົ້າຂອງໂດຍກົງຂອງມໍລະດົກ, ຊີວິດຂອງພວກເຂົາຕິດແໜ້ນກັບຊີວິດຂອງມໍລະດົກ. ເມື່ອມໍລະດົກໄດ້ຮັບການອະນຸຮັກແລະເສີມຂະຫຍາຍຄຸນຄ່າຢ່າງຖືກຕ້ອງແລະມີປະສິດທິຜົນ, ຊຸມຊົນຄົນທ້ອງຖິ່ນແມ່ນໜຶ່ງໃນຜູ້ໄດ້ຮັບຜົນປະໂຫຍດທຳອິດ. ແຕ່, ເພື່ອເສີມຂະຫຍາຍບົດບາດຂອງຊຸມຊົນຄົນທ້ອງຖິ່ນ ແມ່ນຕ້ອງຍົກສູງຄວາມສາມາດແລະຄວາມຮັບຜິດຊອບໃນການອະນຸຮັກ ແລະເສີມຂະຫຍາຍຄຸນຄ່າມໍລະດົກຂອງທ້ອງຖິ່ນ; ສືບຕໍ່ປັບປູງບູລະນະສະຖາບັນ, ໂດຍສະເພາະແມ່ນແລວທາງກົດໝາຍ, ຍົກສູງຄວາມສາມາດຂອງຖັນແຖວພະນັກງານ ແລະບັນດາອົງການຄຸ້ມຄອງລັດ, ຫຼີກລ້ຽງການປ່ອຍປະລະເຫຼີງການຄຸ້ມຄອງ, ມອບເໝົາທັງໝົດໃຫ້ທ້ອງຖິ່ນ ຊຸມຊົນ, ຫຼືຄຸ້ມຄອງຢ່າງເຂັ້ມງວດຕາມແບບອາດຍາສິດ, ແບບບໍລິຫານກົນຈັກ, ແລະເມື່ອຄຸ້ມຄອງບໍ່ໄດ້ກໍ່ຈະຫ້າມ.
ທີຫ້າ, ດູດຊຶມອິດທິພົນວັດທະນະທຳຂອງໂລກ ແລະ ອະນຸຮັກ, ເສີມຂະຫຍາຍຄຸນຄ່າວັດທະນະທຳດັ້ງເດີມຫວຽດນາມ. ຕາມນັ້ນ, ທີໜຶ່ງ, ຕ້ອງຕັ້ງໜ້າ, ເປັນເຈົ້າການແລະຢຶດໝັ້ນໃນການສ້າງກະເປົ໋າວັດທະນະທຳການເຊື່ອມໂຍງໃຫ້ຊາດ, ໂດຍສະເພາະໃຫ້ຄົນຮຸ່ນໜຸ່ມຫວຽດນາມ. ຕ້ອງຖືວ່າວຽກນີ້ແມ່ນໜຶ່ງໃນບັນດາເນື້ອໃນຫຼັກຂອງວຽກງານອົບຮົມສຶກສາ, ໂຄສະນາ, ນຳພາແລະຄຸ້ມຄອງວັດທະນະທຳ, ຂໍ້ມູນຂ່າວສານ, ການສື່ສານ ແລະ ຂອງທົ່ວສັງຄົມ. ທີສອງ, ພັດທະນາອຸດສາຫະກຳວັດທະນະທຳຢ່າງສຳເລັດຜົນ, ກວມທັງອຸດສາຫະກຳການບັນເທິງ ເຊິ່ງແມ່ນ "ກຸນແຈ" ແຫ່ງຄວາມສຳເລັດໃນການເຊື່ອມໂຍງວັດທະນະທຳສາກົນທີ່ຕັ້ງໜ້າ ຢູ່ຫວຽດນາມໃນປະຈຸບັນ. ຜ່ານສິ່ງດັ່ງກ່າວ, ບັນດາຄຸນຄ່າວັດທະນະທຳທີ່ດີເດັ່ນຂອງຊາດ ຈະໄດ້ຮັບການເສີມຂະຫຍາຍ ແລະກາຍເປັນປັດໄຈທີ່ສຳຄັນໃນການສ້າງພະລັງທີ່ນຸ່ມນວນ ແລະຄວາມສາມາດແຂ່ງຂັນແຫ່ງຊາດຂອງຫວຽດນາມ. ຫວຽດນາມມີມໍລະດົກວັດທະນະທຳທີ່ອຸດົມສົມບູນແລະໂດດເດັ່ນທີ່ສຸດ, ເພາະສະນັ້ນຕ້ອງພັດທະນາອຸດສາຫະກຳວັດທະນະທຳຢ່າງໄວ ເພື່ອຂຸດຄົ້ນແລະເສີມຂະຫຍາຍທ່າແຮງນີ້. ພ້ອມກັນນັ້ນ, ຜ່ານສິ່ງດັ່ງກ່າວເພື່ອ “ຢຶດຄືນ” ແລະ “ຄອບງຳ” ຕະຫຼາດຜະລິດຕະພັນແລະການບໍລິການດ້ານວັດທະນະທຳໃນປະເທດ, ເປັນເຈົ້າການຮັບເອົາສິ່ງທີ່ຍອດແຍ່ໃນວັດທະນະທຳຂອງມະນຸດຊາດ. ທີ່ສາມ, ຍົກສູງຄວາມສາມາດນຳພາ, ບໍລິຫານຈັດການ ແລະ ຄຸ້ມຄອງວັດທະນະທຳເພື່ອ ດ້ານໜຶ່ງ ຍູ້ແຮງການຮ່ວມມື, ຊຸກຍູ້ການເຊື່ອມໂຍງສາກົນຢ່າງເປັນເຈົ້າການທາງດ້ານວັດທະນະທຳ. ດ້ານອື່ນ, ເພີ່ມທະວີວິໄນ, ປະສິດທິຜົນຂອງວຽກງານຄຸ້ມຄອງ, ເສີມຂະຫຍາຍບົດບາດຕິດຕາມກວດກາຂອງປະຊາຊົນ, ປ້ອງກັນຢ່າງເດັດຂາດການນຳເຂົ້າປັດໄຈວັດທະນະທຳທີ່ບໍ່ດີ, ຝືນຄວາມກ້າວໜ້າ, ຂັດກັບຮີດຄອງປະເພນີອັນດີງາມຂອງຊາດ./.
------------------------------
(1) ເອກະສານຄົບຊຸດຂອງພັກ, ສພຈ. ການເມືອງແຫ່ງຊາດ, ຮ່າໂນ້ຍ, 2000, ເຫຼັ້ມ 7, ໜ້າ 316 - 321.
(2) ໂຮ່ຈີມິນ: ນິພົນຄົບຊຸດ, ສພຈ. ການເມືອງແຫ່ງຊາດ, ຮ່າໂນ້ຍ, 2002, ໜ້າ. 431
* ບົດນີ້ໄດ້ລົງພິມໃນວາລະສານກອມມູນິດ ສະບັບທີ 937 (ເດືອນມີນາ 2020)
