ວ.ກ - ສັນຍາວ່າດ້ວຍຄູ່ຮ່ວມເສດຖະກິດຍຸດທະສາດຂ້າມປາຊີຟິກ ແມ່ນສັນຍາ ຂໍ້ຕົກລົງການຄ້າເສລີໜຶ່ງ ທີ່ມີຈຸດປະສົງເຊື່ອມໂຍງບັນດາລະບົບເສດຖະກິດ ຢູ່ໃນພາກພື້ນ ອາຊີ-ປາຊີຟິກ. ມາເຖິງປັດຈຸບັນ, ໄດ້ດຳເນີນການເຈລະຈາເປັນທາງການ 19 ຮອບ ແລະການເຈລະຈາບໍ່ເປັນທາງການຮອບໜຶ່ງ ໂດຍມີການເຂົ້າຮ່ວມຂອງ 12 ປະເທດ ທີ່ມີລະດັບການພັດທະນາເສດຖະກິດຕ່າງກັນ. ເພາະສະນັ້ນ, ການຄົ້ນຄວ້າຮັບຮູ້ໂອກາດ ແລະສິ່ງທ້າທາຍທີ່ສັນຍາສະບັບນີ້ນຳມາໃຫ້ ຢ່າງຮອບດ້ານ ເພື່ອບັນລຸເຖິງຜົນປະໂຫຍດຫຼາຍສຸດ, ກີດກັ້ນແລະຫລຸດຜ່ອນຄວາມອັບປະໂຫຍດທີ່ອາດຈະເກີດຂຶ້ນນັ້ນ ແມ່ນມີຄວາມສຳຄັນທີ່ສຸດຕໍ່ກັບບັນດາປະເທດທີ່ເຂົ້າຮ່ວມການເຈລະຈາເວົ້າລວມ ແລະຫວຽດນາມເວົ້າສະເພາະ.
ທ່ານເຈືອງເຕິນຊາງ ປະທານປະເທດຫວຽດນາມ ເຂົ້າຮ່ວການພົບປະຂັ້ນສູງ ຂອງສັນຍາວ່າດ້ວຍຄູ່ຮ່ວມເສດຖະກິດ ຍຸດທະສາດຂ້າມປາຊີຟິກ. (Ảnh: TTXVN)
ສັນຍາວ່າດ້ວຍຄູ່ຮ່ວມເສດຖະກິດຍຸດທະສາດຂ້າມປາຊີຟິກ: ການກໍ່ຮ່າງສ້າງຕົວ ແລະບາງເນື້ອໃນທີ່ຍັງມີການໂຕ້ຖຽງກັນຢູ່
ສັນຍາວ່າດ້ວຍຄູ່ຮ່ວມເສດຖະກິດຍຸດທະສາດຂ້າມປາຊີຟິກ (Trans-Pacific Strategic Economic Partnership Agreement – TPP) ສະບັບທຳອິດຖືກຕົກລົງກັນໃນເດືອນມິຖຸນາ 2005 ລະຫວ່າງ 4 ປະເທດຄື ບຣູໄນ, ສິງກະໂປ, ຊີເລ ແລະ ນູແວນເຊລັງ. ຍ້ອນມີພຽງ 4 ປະເທດເຂົ້າຮ່ວມດັ່ງນັ້ນມັນຈຶ່ງໄດ້ເອີ້ນວ່າ ສັນຍາປາຊີຟິກ-4. ຈຸດໝາຍຂອງການເຈລະຈາສັນຍາສະບັບນີ້ແມ່ນ ເພື່ອສ້າງສັນຍາທີ່ເປັນແບບຢ່າງດຶງດູດໃຫ້ບັນດາປະເທດປາຊີຟິກເຂົ້າຮ່ວມ. ພາຍຫຼັງທີ່ການເຈລະຈາສັນຍາປາຊີຟິກ-4 ສິ້ນສຸດລົງ, 4 ປະເທດດັ່ງກ່າວໄດ້ເປີດກວ້າງເນື້ອໃນເຈລະຈາ ຊຶ່ງລວມມີການບໍລິການແລະການລົງທຶນການເງິນ. ແຕ່ເດືອນມີນາ 2008, ສະຫະລັດອາເມຣິກາເລີ່ມເຂົ້າຮ່ວມການເຈລະຈາສັນຍາ TPP ເປີດກວ້າງ ແລະເດືອນກັບຍາ 2008 ໄດ້ເຂົ້າຮ່ວມເປັນທາງການໃນການເຈລະຈາຢ່າງຄົບຖ້ວນ. ອົດສະຕຣາລີ, ເປຣູ ແລະຫວຽດນາມ ກໍ່ເລີ່ມຕິດຕາມການເຈລະຈາ TPP. ມາເລເຊຍ ເປັນສະມາຊິກທີ່ເຂົ້າຮ່ວມການເຈລະຈາສັນຍາ TPP ຢ່າງເປັນທາງການໃນເດືອນຕຸລາ 2010(1). ຫວຽດນາມເປັນຜູ້ສັງເກດການຂອງວິວັດການເຈລະຈາສັນຍາ TPP ນັບແຕ່ຮອບການເຈລະຈາທຳອິດ ແລະເປັນສະມາຊິກເປັນທາງການແຕ່ເດືອນພະຈິກ 2010.
ໃນກອງປະຊຸມຂັ້ນສຸດຍອດ ຂອງເວທີປາໄສການຮ່ວມມືເສດຖະກິດອາຊີ-ປາຊີຟິກ (Asia-Pacific Economic Cooperation - APEC) ຢູ່ນະຄອນໂຮໂນລູລູ (ຮາວາຍ, ສະຫະລັດອາເມຣິກາ) ເດືອນພະຈິກ 2011, ບັນດາການນຳຂອງ 9 ປະເທດທີ່ຮ່ວມການເຈລະຈາສັນຍາ TPP ໄດ້ເປັນເອກະພາບປະກາດຖະແຫຼງຈຸດໝາຍຂອງ TPP ເປີດກວ້າງ ແລະ TPP ໄດ້ກາຍເປັນຕົວແບບໃໝ່ແຫ່ງສັນຍາຮອບດ້ານທີ່ມີລັກສະນະພາກພື້ນ ໃຫ້ແກ່ຮຸ້ນຄົນອະນາຄົດໃນສະຕະວັດທີ XXI ກ່ຽວກັບການຄ້າເສລີແລະການລົງທຶນເສດລີ ຕໍ່ກັບບັນຫາການຄ້າໃໝ່ແລະການຄ້າທີ່ເປັນມູນເຊື້ອ. ໃນຂອບ APEC 2013, ບັນດາການນຳຂອງບັນດາປະເທດ TPP ໄດ້ຢືນຢັນວ່າ ດ້ວຍບັນດາມາດຕະຖານທີ່ນຳໜ້າໃຫ້ແກ່ບັນດາກະຕິກາການຄ້າໃໝ່ TPP ຈຶ່ງເປັນຕົວແບບໃໝ່ໃຫ້ແກ່ສັນຍາການຄ້າໃນອະນາຄົດ ແລະເປັນປະຖົມປັດໃຈເພື່ອກ້າວເຖິງຈຸດໝາຍກໍ່ສ້າງເຂດການຄ້າເສລີຢູ່ອາຊີ-ປາຊີຟິກ(2).
ມາເຖິງປັດຈຸບັນ, ມີ 12 ປະເທດເຂົ້າຮ່ວມການເຈລະຈາສັນຍາ TPP, ກວມດ້ວຍ ນູແວນເຊລັງ, ບຣູໄນ, ການາດາ, ຊີເລ, ສະຫະລັດອາເມຣິກາ, ມາເລເຊຍ, ເມັກຊິກ, ຍີ່ປຸ່ນ, ອົດສະຕຣາລີ, ເປຣູ, ສິງກະໂປ ແລະຫວຽດນາມ. 12 ປະເທດທີ່ເຂົ້າຮ່ວມການເຈລະຈາສັນຍາ TPP ນີ້ ລ້ວນແຕ່ເປັນສະມາຊິກຂອງ APEC. ເບິ່ງລວມ, ການເຂົ້າຮ່ວມເຂດການຄ້າເສລີທີ່ມີຄຸນນະພາບສູງຈະສ້າງເງື່ອນໄຂໃຫ້ບັນດາປະເທດ, ໃນນັ້ນມີບັນດາປະເທດກຳລັງພັດທະນາ ເພີ່ມທະວີການຫັນເປັນວິຊາສະເພາະ ແລະເຂົ້າຮ່ວມການແບ່ງງານສັງຄົມ, ຊຸກຍູ້ການປະຕິຮູບໂຄງປະກອບເສດຖະກິດ, ປົວແປງສິ່ງແວດລ້ອມແຫ່ງການທຸລະກິດ, ດຶງດູດການລົງທຶນຂອງບັນດາປະເທດຄູ່ຮ່ວມທີ່ມີເຕັກໂນໂລຢີແຫຼ່ງພື້ນຖານ, ຍົກສູງຄວາມສາມາດແກ່ງແຍ້ງ, ສວຍໃຊ້ໂອກາດດີທີ່ມາຈາກການເຂົ້າຮ່ວມຕະຫຼາດເສລີ ເພື່ອສ້າງສາພັດທະນາປະເທດ.
ທຽບກັບບັນດາສັນຍາການຄ້າເສລີອື່ນ (Free Trade Agreement - FTA), TPP ເປັນຕົວແບບທີ່ນຳໜ້າແລະຮອບດ້ານ ໃນການເຈລະຈາສັນຍາການຄ້າເສລີທີ່ກ່ຽວພັນເຖິງການຄ້າເປັນມູນເຊື້ອ ແລະການຄ້າໃໝ່. ລະດັບການໃຫ້ຄຳໝັ້ນສັນຍາຕໍ່ກັນຂອງ TPP ສູງກວ່າ, ຂອບເຂດການສັນຍາກໍ່ກວ້າງກວ່າທຽບກັບບັນດາ FTA ອື່ນ. ຫຼາຍຂົງເຂດທີ່ບໍ່ຂຶ້ນກັບເສດຖະກິດກໍ່ໄດ້ເອົາເຂົ້າໃນການເຈລະຈາ ເຊັ່ນບັນຫາເສລີພາບຂອງກຳມະບານ; ການຊື້ເຄື່ອງໃຊ້ໄມ້ສອຍຂອງລັດຖະບານ; ບັນຫາສິ່ງແວດລ້ອມ… ສັນຍາການຄ້ານີ້ກວມລວມບັນດາຂົງເຂດອັນພື້ນຖານ, ນັບແຕ່ການຄ້າຂາຍສິນຄ້າ ການຄ້າບໍລິການ ຈົນເຖິງບັນດາບັນຫາໃໝ່ ເຊັ່ນການຊື້ເຄື່ອງໃຊ້ໄມ້ສອຍຂອງລັດຖະບານ, ນະໂຍບາຍການແກ່ງແຍ້ງ, ການຮ່ວມມືດ້ານສິ່ງແວດລ້ອມ, ແຮງງານ... ການຫລຸດຜ່ອນຍົກເວັ້ນພາສີສຸລະກາກອນ ຍາມໃດກໍ່ແມ່ນບັນຫາສຳຄັນໃນ FTA ໜຶ່ງ. ໂດຍແລ້ວແຕ່ຄູ່ຮ່ວມການຄ້າ, ການຫລຸດຜ່ອນຍົກເວັ້ນພາສີສຸລະກາກອນຕໍ່ກັບ “ການຄ້າເກືອບທັງໝົດ” ຈະເປັນຈຸດໜັກໃຈກາງຂອງການເຈລະຈາ.
ດ້ວຍບັນດາການຄ້າມູນເຊື້ອ ແລະການຄ້າບໍ່ເປັນມູນເຊື້ອ, ຜ່ານການເຈລະຈາຮອບຕ່າງໆ, ບັນຫາສັບສົນທີ່ສຸດຂອງ TPP ແມ່ນເຈລະຈາກ່ຽວກັບກຳມະສິດພູມປັນຍາ, ການເຂົ້າເຖິງຕະຫຼາດ, ວິສາຫະກິດແຫ່ງລັດ ແລະສິ່ງແວດລ້ອມ.
ແງ່ຫຼ່ຽມທີ່ກໍ່ໃຫ້ເກີດການຖົກຖຽງກັນໃນບັນຫາກຳມະສິດພູມປັນຍາ ແມ່ນໄລຍະເວລາປົກປ້ອງເອກະສິດຂໍ້ມູນ ໃຫ້ແກ່ເພສັດຊີວະວິທະຍາ ກໍ່ຄືບັນດາຂໍ້ກຳນົດລວມກ່ຽວກັບສິດກຳມະສິດພູມປັນຍາ ໃນເພສັດຊະກຳ. ຮ່າງຂໍ້ຕົກລົງຕາມການສະເໜີຂອງສະຫະລັດອາເມຣິກາທີ່ກໍ່ໃຫ້ເກີດການຖົກຖຽງຫຼາຍ ແມ່ນກ່ຽວພັນເຖິງຂໍ້ຄິດປະດິດເພສັດຊະກຳ, ຜະລິດຕະພັນເຄມີສາດ, ເອກະສິດຂໍ້ມູນ, ການຊີ້ແນະພູມພາກ ແລະລິກຂະສິດ...(3). ບັນດາຂໍ້ສະເໜີຂອງສະຫະລັດອາເມຣິກາ ທີ່ກ່ຽວພັນເຖິງເພສັດຊະກຳ ແລະຜະລິດຕະພັນເຄມີສາດ ລ້ວນແຕ່ແນໃສ່ແກ່ຍາວກຳນົດເວລາປົກປ້ອງຂໍ້ຄິດປະດິດສ້າງ ເພື່ອສ້າງໂອກາດໃຫ້ບັນດາກຸ່ມບໍລິສັດເພສັດຊະອຸດສາຫະກຳ ຊົດເຊີຍຄ່າໃຊ້ຈ່າຍໃນການຄົ້ນຄວ້າປະຢຸກຂໍ້ຄິດປະດິດສ້າງນັ້ນ ແລະເກັບເອົາຜົນກຳໄລໄດ້ຍິ່ງຫຼາຍຍິ່ງດີ. ນຳໃຊ້ກຳນົດເວລາປົກປ້ອງ ອາລັກຂາທີ່ສົມເຫດສົມຜົນ ຈະຮັບປະກັນຄວາມສົມດູນດ້ານຜົນປະໂຫຍດ ລະຫວ່າງເຈົ້າຂອງສິດທິ (ຜູ້ຖືກຳມະສິດຄວາມຄິດປະດິສ້າງ) ກັບຜົນປະໂຫຍດຂອງມະຫາຊົນ. ແຕ່ວ່າ, ຖ້າຫາກກຳນົດເວລາປົກປ້ອງຂໍ້ຄິດປະດິດສ້າງຖືກແກ່ຍາວ, ມະຫາຊົນຈະຕ້ອງເຂົ້າເຖິງເພສັດຕາມລາຄາທີ່ບັນຈຸສິດກຳມະສິດອຸດສາຫະກຳຕໍ່ກັບຄວາມຄິດປະດິດນັ້ນ ໃນເວລາຍາວນານກວ່າ; ຫຼືເວົ້າຢ່າງອື່ນແມ່ນ, ຄ່າໃຊ້ຈ່າຍໃນການປິ່ນປົວພະຍາດຈະແພງກວ່າ ໃນໄລຍະເວລາຍາວນານກວ່າ.
ຄຽງຂ້າງນັ້ນ, ມາດຕະຖານປົກປ້ອງລິກຂະສິດສູງກວ່າຕໍ່ກັບບາງປະເພດວັນນະຄະດີ, ສິນລະປະກຳ, ວິທະຍາສາດ ມີຄວາມໝາຍຄືກັນກັບການຫລຸດຜ່ອນໂອກາດເຂົ້າເຖິງກັບປັນຍາຄວາມຮູ້ແຫ່ງມະນຸດຊາດ ຂອງປະຊາຊົນແລະບຸກຄົນ, ເປັນຕົ້ນແມ່ນຜູ້ທີ່ມີລາຍຮັບລາຍໄດ້ໜ້ອຍ ຊຶ່ງຈະຕ້ອງແບກຫາບຄ່າໃຊ້ຈ່າຍລິກຂະສິດແພງກວ່າ ສູງກວ່າຄວາມສາມາດຂອງຕົນ ໃນວິວັດການຊົມໃຊ້ບັນດາຄຸນຄ່າສິນລະປະ ວັນນະຄະດີ ແລະປັນຍາຄວາມຮູ້...
ຄວາມແຕກຕ່າງກັນທາງດ້ານທັດສະນະສະແດງອອກໃນການກຳນົດກ່ຽວກັບວິສາຫະກິດແຫ່ງລັດ ທີ່ກ່ຽວພັນເຖິງຄວາມສຳນຶກ ແລະການນຳໃຊ້ຫຼັກການຕໍ່ກັບວິສາຫະກິດແຫ່ງລັດ. ທາງດ້ານທິດສະດີ, ກະຕິກາລວມໃນບັນດາ FTA ທີ່ນຳໃຊ້ຕໍ່ກັບວິສາຫະກິດແຫ່ງລັດ ແມ່ນບໍ່ຈຳແນກການປະພຶດ. ລັດຄຸ້ມຄອງດີແນໃສ່ຮັບປະກັນໃຫ້ວິສາຫະກິດແຫ່ງລັດເຄົາລົບນັບຖືກົດໝາຍ, ຕ້ານການໃຫ້ສິນບົນ ແລະບໍ່ສະໜອງທຶນບຸລິມະສິດໃກ້ແກ່ວິສາຫະກິດແຫ່ງລັດ…(4). ບັນດາປະເທດ, ເປັນຕົ້ນແມ່ນມາເລເຊຍ ຄັດຄ້ານຂໍ້ສະເໜີນີ້. ກະຕິການີ້ຕ້ອງໄດ້ເຈລະຈາຢ່າງລະອຽດ ບົນພື້ນຖານຫຼັກການບໍ່ມີການຄັດຄ້ານຂອງປະເທດສະມາຊິກອື່ນ. ໃນກອງປະຊຸມລັດຖະມົນຕີບັນດາປະເທດ TPP ທີ່ຈັດຂຶ້ນຢູ່ປະເທດສິງກະໂປ ເດືອນກຸມພາ 2014, ບັນດາປະເທດໄດ້ເປັນເອກະພາບກັນຮັດແຄບຂອບເຂດນຳໃຊ້ບັນດາກະຕິກາຕໍ່ກັບວິສາຫະກິດແຫ່ງລັດ. ລັດຖະບານບັນດາປະເທດທີ່ເຂົ້າຮ່ວມການເຈລະຈາສັນຍາ TPP ຈະບໍ່ຖືກຈຳກັດໃນການຊ່ວຍໜູນໃຫ້ແກ່ວິສາຫະກິດແຫ່ງລັດ ເມື່ອວິສາຫະກິດແຫ່ງລັດນັ້ນສະໜອງການບໍລິການໃຫ້ຕະຫຼາດພາຍໃນປະເທດ. ບັນດາຫຼັກການກ່ຽວກັບການແກ່ງແຍ້ງຢ່າງສະເໝີພາບ ທີ່ບັນດາປະເທດກຳລັງເຈລະຈາ ເພື່ອເອົາເຂົ້າໃນໝວດວິສາຫະກິດແຫ່ງລັດ ໃນສັນຍາ TPP, ຖ້າຫາກມີ, ກໍ່ຈະພຽງແຕ່ນຳໃຊ້ໃຫ້ແກ່ບັນດາວິສາຫະກິດແຫ່ງລັດທີ່ເຄື່ອນໄຫວໃນຂົງເຂດຜະລິດສິນຄ້າ ແລະ ບັນດາວິສາຫະກິດແຫ່ງລັດທີ່ສະໜອງການບໍລິການໄປຍັງຕ່າງປະເທດ.
ສັນຍາຄູ່ຮ່ວມເສດຖະກິດຍຸດທະສາດຂ້າມປາຊີຟິກ ເລັງໃສ່ເຊີດຊູສັນຍາອື່ນໆທີ່ໄດ້ຜູກມັດບັນດາປະເທດຄູ່ຮ່ວມໃນຂົງເຂດສິ່ງແວດລ້ອມ. ຄຽງຂ້າງນັ້ນ, TPP ວາງຂໍ້ກຳນົດທີ່ມີລັກສະນະບັງຄັບ ກ່ຽວກັບການອະນຸຮັກສັດພືດປ່າປ່ຽວ ແລະກຳນົດວ່າ ການຊ່ວງຊີງກັນດ້ານສິ່ງແວດລ້ອມ ຈະໄດ້ແກ້ໄຂຕາມກົນໄກແກ້ໄຂການຊ່ວງຊີງ ທີ່ນຳໃຊ້ລວມໃຫ້ຂົງເຂດອື່ນທັງໝົດ.
ຄວາມຫຍຸ້ງຍາກໜຶ່ງອີກ ແມ່ນກ່ຽວພັນກັບຂໍ້ສະເໜີຂອງສະຫະລັດອາເມຣິກາທີ່ຮຽກຮ້ອງໃຫ້ນຳໃຊ້ກົນໄກແກ້ໄຂການຊ່ວງຊີງດ້ານການລົງທຶນແຫ່ງລັດ (Investor-State dispute settlement - ISDS) ດ້ວຍຂອບເຂດກວ້າງທີ່ສຸດ, ໃນນັ້ນ ໄດ້ເປີດກວ້າງການນຳໃຊ້ຕໍ່ກັບລາຍການລົງທຶນບໍລິການການເງິນ. ຖ້າຫາກແກ້ໄຂຕາມການສະເໜີຂອງສະຫະລັດອາເມຣິກາ, ກໍ່ຈະເປັນການວາງແບກຫາບໜ້າທີ່ຮັບຜິດຊອບອັນໜັກໜ່ວງຕໍ່ກັບປະເທດຮັບການລົງທຶນໃນການພົວພັນກັບນັກລົງທຶນຕ່າງປະເທດ(5). ຂໍ້ກຳນົດນີ້ອາດຈະເປັນຜົນຮ້າຍຍ້ອນມັນກໍ່ໃຫ້ເກີດການຈຳແນກການປະພຶດຫຼາຍພໍຄວນ ລະຫວ່າງນັກລົງທຶນຕ່າງປະເທດ ແລະນັກລົງທຶນໃນປະເທດ, ໃນນັ້ນໄດ້ໃຫ້ສິດພິເສດ ແລະຄວາມສະດວກແກ່ນັກລົງທຶນຕ່າງປະເທດຫຼາຍກວ່າ.
ແຮງງານແມ່ນບັນຫາທີ່ໄດ້ເອົາເຂົ້າໃນການເຈລະຈາສັນຍາ TPP ແລະກໍ່ໃຫ້ເກີດການແບ່ງແຍກໃນທັດສະນະ ລະຫວ່າງບັນດາປະເທດຈະເລີນພັດທະນາ ແລະບັນດາປະເທດກຳລັງພັດທະນາ. ສະຫະລັດອາເມຣິກາໄດ້ເນັ້ນໜັກບັນຫາແຮງງານເປັນພິເສດ ແລະ ມີຄວາມຮຽກຮ້ອງສູງຫຼາຍຢ່າງກ່ຽວກັບບັນຫາແຮງງານ(6). ໜຶ່ງໃນບັນດາບັນຫາທີ່ກະທົບກະເທືອນໄວ ແລະມີຄວາມເຂົ້າໃຈແຕກຕ່າງກັນ ລະຫວ່າງບັນດາປະເທດເຈລະຈາສັນຍາ TPP ນັ້ນແມ່ນບັນຫາກ່ຽວພັນເຖິງສິດເສລີພາບໃນການສ້າງສະມາຄົມ (ກຳມະບານ), ສິດແຊກແຊງເຂົ້າໃນກໍລະນີນຳໃຊ້ແຮງງານເດັດນ້ອຍ, ສິດແຊກແຊງຂອງລັດເຂົ້າໃນການແກ້ໄຂການພິພາດດ້ານແຮງງານ...
ຜົນກະທົບຕ່າງໆ ຕໍ່ກັບຫວຽດນາມເມື່ອເຂົ້າຮ່ວມໃນສັນຍາ TPP
ໃນຈຳນວນ 11 ປະເທດທີ່ເຂົ້າຮ່ວມການເຈລະຈາສັນຍາ TPP, ຫວຽດນາມໄດ້ມີສັນຍາ FTA ກັບ 7 ປະເທດໂດຍຜ່ານຂອບອາຊຽນ ແລະບັນດາສັນຍາສອງຝ່າຍ (ກັບຊີເລ ແລະຍີ່ປຸ່ນ). ຫວຽດນາມ ແລະສະຫະລັດອາເມຣິກາໄດ້ເຊັນສັນຍາການຄ້າສອງຝ່າຍ. ປັດຈຸບັນ ມີແຕ່ເປຣູ ແລະ ເມັກຊິກ ແມ່ນຍັງບໍ່ທັນມີສັນຍາຕົວຈິງກັບຫວຽດນາມ, ແລະການາດາພວມພິຈາລະນາການເຈລະຈາ FTA ໃນຂອບອາຊຽນ.
ເຂົ້າຮ່ວມໃນ TPP ອາດຈະນຳມາຊຶ່ງການເຕີບໂຕລວມໃຫ້ແກ່ລະບົບເສດຖະກິດຫວຽດນາມ, ແຕ່ວ່າ, ມີຫຼາຍເນື້ອໃນທີ່ສຸດທີ່ຫວຽດນາມຕ້ອງພິຈາລະນາ ຄົ້ນຄວ້າຢ່າງລະອຽດ ເພື່ອສວຍໃຊ້ໂອກາດເສີມຂະຫຍາຍທ່າໄດ້ປຽບໃນການແກ່ງແຍ້ງ, ເພີ່ມທະວີການຫັນເປັນວິຊາສະເພາະ ແລະສວຍໃຊ້ຜົນປະໂຫຍດແຫ່ງການແບ່ງງານ ເມື່ອເຂົ້າຮ່ວມຕະຫຼາດການຄ້າເສລີ, ແນໃສ່ບັນລຸເຖິງຜົນປະໂຫຍດແຫ່ງຊາດສູງສຸດ.
ດ້ວຍລະດັບການພັດທະນາຕ່ຳກວ່າທຽບກັບບັນດາຄູ່ຮ່ວມໃນ TPP, ໜຶ່ງໃນບັນດາສິ່ງທ້າທາຍຕໍ່ກັບຫວຽດນາມຄື ການຄ້າທາງລົບນັບມື້ເພີ່ມຂຶ້ນ ແລະ ການເງິນກໍ່ບໍ່ໝັ້ນຄົງ ມັກຖືກເສຍຫາຍງ່າຍ. ເມື່ອເຂົ້າຮ່ວມ TPP, ຫວຽດນາມອາດຈະເສີມຂະຫຍາຍທ່າໄດ້ປຽບຈາກບັນດາຂະແໜງສິນຄ້າທີ່ຕົນມີທ່າແຮງ, ແຕ່ວ່າ, ການສວຍໃຊ້ການມ້າງຮົ້ວພາສີສຸນລະກາກອນ ແລະເປີດກວ້າງຕະຫຼາດສົ່ງນອກ ກໍ່ບໍ່ແມ່ນເລື່ອງງ່າຍ. ເພື່ອຫຼີກລ່ຽງການສວຍໃຊ້ໂດຍຜ່ານການສົ່ງອອກຄືນໃໝ່, ບັນດາປະເທດສະມາຊິກນຳໃຊ້ລະບົບໃບຮັບຮອງຕົ້ນກຳເນີດ, ໃນນັ້ນ ກຳນົດອັດຕາສ່ວນໜ້ອຍສຸດຂອງວັດຖຸດິບທີ່ໃຊ້ໃນສົ້ນເຂົ້າ ແລະ ຄຸນຄ່າເພີ່ນຂອງສິນຄ້າຢູ່ໃນພາກພື້ນ. ສິນຄ້າທີ່ຕອບສະໜອງມາດຕະຖານນີ້ບໍ່ໄດ້ ຈະບໍ່ໄດ້ຮັບສິດພິເສດຕາມລະບຽບການຂອງສັນຍາວ່າດວຍເຂດການຄ້າເສລີ. ນັບທັງຕໍ່ກັບຂະແໜງສິນຄ້າທ່າແຮງຄື ການຕັດຫຍິບເສື້ອຜ້າ, ຫວຽດນາມຕ້ອງຂາເຂົ້າວັດຖຸດິບການຕັດຫຍິບເປັນຕົ້ນຕໍ ດັ່ງນັ້ນຈຶ່ງຍາກທີ່ຈະຕອບສະໜອງໄດ້ກັບຄວາມຮຽກຮ້ອງຕ້ອງການຂອງກະຕິກາຕົ້ນກຳເນີດ (ຕົວຢ່າງ, ກະຕິກາ “yarn-forward” - “ຈາກເສັ້ນຝ້າຍຂຶ້ນໄປ” ຂອງ TPP, ຕາມນັ້ນ ວັດຖຸດິບຕ່ຳຫູກຕ້ອງມີຕົ້ນກຳເນີດມາຈາກບັນດາປະເທດສະມາຊິກ TPP). ຮົ້ວກັ້ນບັງນີ້ອາດຈະທຳລາຍໂອກາດໄດ້ຮັບອັດຕາພາສີຕ່ຳຕາມສັນຍາທີ່ຫວຽດນາມໄດ້ລົງນາມ. ດັ່ງນັ້ນ, ໃນວິວັດການເຈລະຈາສັນຍາ TPP ຫວຽດນາມຈຳເປັນຕ້ອງຕົກລົງກ່ຽວກັບຫຼັກການແກ້ໄຂບັນດາແຫຼ່ງສະໜອງທີ່ຍັງຂາດເຂີນ; ພ້ອມກັນນັ້ນກໍ່ຍົກສູງຄວາມສາມາດຜະລິດຂອງພວງພະນັງເຂັນຝ້າຍຕ່ຳຫູກ, ຍ້ອມສີ, ຕັດຫຍິບ. ປັດຈຸບັນ, ຜະລິດຕະພັນສົ່ງນອກຕົ້ນຕໍຂອງຫວຽດນາມໄປຍັງບັນດາປະເທດ TPP ແມ່ນຜະລິດຕະພັນຕັດຫຍິບ, ນ້ຳມັນດິບ, ເກີບ, ສິນໃນນ້ຳ, ເຄື່ອງໄມ້ ແລະ ບັນດາຜະລິດຕະພັນຈາກໄມ້. ພິເສດ, ເຄື່ອງຕັດຫຍິບຖືກຖືວ່າເປັນປະເພດສິນຄ້າສົ່ງນອກຕົ້ນຕໍ່ຂອງຫວຽດນາມໄປຍັງຕະຫຼາດສະຫະລັດອາເມຣິກາ(7). ກະຕິກາຕົ້ນກຳເນີດຕໍ່ກັບສິນຄ້າຕັດຫຍິບ, ການທີ່ສະຫະລັດອາເມຣິກາເດັດດ່ຽວຢຶດໝັ້ນກະຕິກາ “ຈາກເສັ້ນຝ້າຍຂຶ້ນໄປ”, ຈະເປັນການກີດກັ້ນບໍ່ໃຫ້ຫວຽດນາມໃຊ້ເສັ້ນຝ້າຍ ແລະແຜ່ນແພຈາກບັນດາປະເທດບໍ່ຂຶ້ນກັບ TPP ເຊັ່ນຈີນ. ດັ່ງນັ້ນ, ກະຕິກາຕົ້ນກຳເນີດຕໍ່ກັບຜະລິດຕະພັນສົ່ງນອກຂອງຫວຽດນາມ ແມ່ນບັນຫາສຳຄັນໃນເວລາເຈລະຈາສັນຍາ TPP.
ຕໍ່ກັບຕະຫຼາດພາຍໃນປະເທດ, ການເຂົ້າຮ່ວມໃນ TPP ຈະເພີ່ມທະວີໂອກາດເຂົ້າເຖິງກັບສິນຄ້າ ການບໍລິການຫຼາຍຮູບຫຼາຍແບບ, ມີລັກສະນະແກ່ງແຍ້ງດ້ວຍຄຸນນະພາບດີ, ລາຄາຖືກ ທີ່ມາຈາກບັນດາປະເທດຄູ່ຮ່ວມ. ກ່ຽວກັບໂຄງປະກອບສິນຄ້າຂາເຂົ້າໃນປັດຈຸບັນ, ອາດຈະເຫັນໄດ້ວ່າ, ບັນດາປະເພດສິນຄ້າທີ່ບັນຈຸເຕັກນິກ ເຕັກໂນໂລຢີສູງ, ເຊັ່ນເຄື່ອງຈັກ ເຄື່ອງປະກອບໄຟຟ້າ ເຄື່ອງເອເລັກໂຕຣນິກ ພາຫະນະຂົນສົ່ງ ທີ່ກວມອັດຕາສ່ວນສູງສຸດໃນລາຍຊື່ສິນຄ້າຂາເຂົ້າຂອງຫວຽດນາມ ແມ່ນມາຈາກບັນດາປະເທດ TPP, ບັນດາປະເພດສິນຄ້າດິບ, ສິນຄ້າປຸງແຕ່ງເບື້ອງຕົ້ນ ກວມອັດຕາສ່ວນໜ້ອຍ. ສ່ວນຫຼາຍ ສິນຄ້າຂາເຂົ້າຂອງຫວຽດນາມເພື່ອຮັບໃຊ້ໃຫ້ແກ່ການຜະລິດ, ເຊັ່ນເຄື່ອງຈັກ ພາຫະນະຂົນສົ່ງ ຫຼືເຫຼັກກ້າ ຝ້າຍ ແຜ່ນແພ ນ້ຳມັນຊະນິດຕ່າງໆ ແມ່ນສິນຄ້າທີ່ບັນດາປະເທດ TPP ມີທ່າດີຂາດຂັ້ນທຽບກັບຫວຽດນາມ(8). ຕໍ່ກັບສິນຄ້າປະເພດອື່ນ, ວິສາຫະກິດຫວຽດນາມຈະຕ້ອງແກ່ງແຍ້ງ ເພື່ອແນໃສ່ຮັກສາສ່ວນແບ່ງຕະຫຼາດຢູ່ໃນປະເທດ ເມື່ອບໍ່ມີຮົ້ວກັ້ນບັງການຄ້າຕໍ່ກັບສິນຄ້າແລະການບໍລິການຈາກຕ່າງປະເທດ. ໜ້າທີ່ນີ້ຈະຫຍຸ້ງຍາກທີ່ສຸດ ຍ້ອນປັດຈຸບັນ ລາຄາສຳເລັດຮູບຂອງບາງປະເພດສິນຄ້າໃນປະເທດສູງກວ່າ ທຽບກັບລາຄາສຳເລັດຮູບຂອງຜະລິດຕະພັນຂາເຂົ້າ ແລະສິນຄ້າຫວຽດນາມກໍ່ຂາດຄວາມສາມາດແກ່ງແຍ້ງ. ເພາະສະນັ້ນ, ສິນຄ້າຕ່າງປະເທດຈຶ່ງມີຄວາມສາມາດຢຶດຄອງຕະຫຼາດພາຍໃນປະເທດໄດ້ ນັ້ນເປັນສິ່ງປະຈັກຕາ. ຕົວຢ່າງ, ຕໍ່ກັບຫົວອາຫານສັດ, ລາຄາສຳເລັດຮູບທີ່ຫວຽດນາມຜະລິດອອກມາສູງກວ່າ ທຽບກັບລາຄາຜະລິດຕະພັນຂາເຂົ້າ ສະເຫຼ່ຍກວ່າ 10%(9). ຜົນຕາມມາຂອງວິວັດການນີ້ຈະພາໄປເຖິງການເຮັດໃຫ້ວິສາຫະກິດຫວຽດນາມຂາດຄວາມສາມາດແກ່ງແຍ້ງ, ເສຍບົດບາດທີ່ຕັ້ງຢູ່ຕະຫຼາດພາຍໃນ; ຜູ້ອອກແຮງງານກໍ່ຈະເສຍວຽກເຮັດງານທຳໃນເວລາຊົ່ວຄາວ ແລະ ຈະມີຫຼາຍບັນຫາເສດຖະກິດ - ສັງຄົມເກີດຂຶ້ນ.
ໃນວິວັດການເຊື່ອມໂຍງເຂົ້າກັບເສດຖະກິດໂລກ, ຫວຽດນາມຍັງຂາດເຂີນແຮງງານລະດັບສູງ ໃນບັນດາຂະແໜງ ວິຊາເຕັກໂນໂລຢີສູງ ທີ່ຮຽກຮ້ອງຕ້ອງການສີມືອາຊີບ ຄວາມຊຳນິຊຳນານ. ເບິ່ງລວມແລ້ວ, ວຽກເຮັດງານທຳອາດຈະເພີ່ມຂຶ້ນ, ແຕ່ວ່າ ສະພາບການແຮງງານວ່າງງານຊົ່ວຄາວກໍ່ອາດຈະເກີດຂຶ້ນຢູ່ຂະແໜງນີ້ຫຼືຂະແໜງອື່ນ(10). ໂຄງປະກອບແຮງງານຕາມເຂດ ພາກ ຂະແໜງການ ອາຊີບ ເພດໄວ, ລະດັບຄວາມສາມາດ, ລະດັບລາຍຮັບຂອງແຮງງານ ກໍ່ມີການປ່ຽນແປງ. ເມື່ອດຳເນີນການເຊື່ອມໂຍງເຂົ້າກັບເສດຖະກິດໂລກ, ຮົ້ວກັ້ນບັງການຄ້າຖືກມ້າງອອກ ຈະສ້າງໃຫ້ມີຄວາມວ່າງງານໃນແຕ່ລະຈຸດເວລາທີ່ແນ່ນອນ. ສິ່ງແວດລ້ອມແຫ່ງການແກ່ງແຍ້ງຈະຮ້າຍແຮງດຸເດືອດກວ່າສຳລັບບັນດາວິສາຫະກິດຂະໜາກກາງແລະນ້ອຍ. ດັ່ງນັ້ນ, ເມື່ອເຈລະຈາ ແລະເຊັນສັນຍາການຄ້າເສລີ, ຫວຽດນາມຕ້ອງຕິດແໜ້ນກັບແຜນຍຸດທະສາດພັດທະນາເສດຖະກິດ - ສັງຄົມໄລຍະຍາວນາມ ແລະ ກັບວິວັດການຈັດວາງໂຄງປະກອບລະບົບເສດຖະກິດຄືນໃໝ່ ແລະປ່ຽນແປງໃໝ່ຕົວແບບເຕີບໂຕເສດຖະກິດ.
ຢູ່ບັນດາຂົງເຂດເຕັກໂນໂລຢີສູງ, ຜູ້ຜະລິດອອກແບບຜະລິດຕະພັນແຕ່ຕົ້ນ; ຜູ້ຮັບເໝົາຜະລິດບັນລຸທ່າໄດ້ປຽບຕາມຂະໜາດການຜະລິດ, ລົງທຶນຄົ້ນຄວ້າ ແລະພັດທະນາໃນທຸກຊັ້ນຂັ້ນຂອງພວງພະນັງລຳລຽງສະໜອງ. ຢູ່ໃນບັນດາຂົງເຂດການຜະລິດທີ່ຕ້ອງການເຕັກໂນໂລຢີຕ່ຳກວ່າ, ເຊັ່ນເຄື່ອງໜັງ ເກີບ ແມ່ນຕ້ອງປ່ຽນແປງໃໝ່ຮູບແບບສິນຄ້າ ແລະໝູນວຽນການຜະລິດດ້ວຍຮອບວຽນສັ້ນກວ່າ. ຜູ້ຮັບເໝົາຜະລິດໃດປະຫຍັດເວລາການຜະລິດໄດ້ ຈະມີທ່າດີໃນການແກ່ງແຍ້ງ(11). ເມື່ອເຂົ້າຮ່ວມເຂດການຄ້າເສລີ, ດ້ວຍລະດັບວິຊາສະເພາະ ແລະ ການແບ່ງງານຄືຫວຽດນາມ, ອາດຈະເຫັນໄດ້ວ່າ ພວກເຮົາຈະເຂົ້າຮ່ວມໃນຂອດຕ່ຳສຸດຂອງພວງພະນັງລຳລຽງສະໜອງ. ເພື່ອບັນລຸຜົນປະໂຫຍດສູງສຸດ, ຫວຽດນາມຕ້ອງເຂົ້າຮ່ວມພວງພະນັງລຳລຽງສະໜອງ ໃນບາງຂະແໜງຜະລິດສິນຄ້າລະດັບສູງ ຊຶ່ງແຕ່ກ່ອນບັນດາປະເທດຈະເລີນພັດທະນາກຳເອົາໂດຍສົມບູນ.
ຕໍ່ກັບບັນຫາປົກປ້ອງກຳມະສິດພູມປັນຍາ, ຖ້າຫາກຫວຽດນາມຍອມຮັບຄຳຮຽກຮ້ອງຕ້ອງການຕ່າງໆ ທີ່ສະຫະລັດອາເມຣິກາສະເໜີອອກມາຄືຂ້າງເທິງນີ້ ກໍ່ຈະເປັນການກົງຂ້າມກັບເນື້ອໃນຕ່າງໆ ທີ່ວົງການວິສາຫະກິດຫວຽດນາມໄດ້ໃຫ້ຄຳປຶກສາແກ່ຂະບວນວິວັດການເຈລະຈາສັນຍາ TPP, ໃນນັ້ນມີການສະແຫວງຫາຄວາມຮັບປະກັນຜົນປະໂຫຍດຂອງກຸ່ມຄົນທີ່ຖືກເສຍຫາຍເສຍປຽບງ່າຍ (ຜູ້ເຈັບເປັນ, ຊາວກະສິກອນ, ຜູ້ອອກແຮງງານ)(12).
ໃນບັນຫາແຮງງານ, ຖ້າຫາກຕັ້ງບັນຫາເລີ່ມແຕ່ແງ່ມູມສິດທິຂອງຜູ້ອອກແຮງງານ, ເຊັ່ນສິດທິມະນຸດ ກໍ່ເຫັນວ່າ ຫວຽດນາມໄດ້ເຂົ້າຮ່ວມໃນສັນຍາລະຫວ່າງປະເທດວ່າດ້ວຍສິດທິພົນລະເມືອງແລະສິດທິການເມືອງ, ສັນຍາລະຫວ່າງປະເທດວ່າດ້ວຍສິດທິທາງເສດຖະກິດ ສັງຄົມ ແລະວັດທະນະທຳ, ກໍ່ຄືໄດ້ຮັບຮອງບັນດາສິດທິຂອງຜູ້ອອກແຮງງານ ຢູ່ໃນລັດຖະທຳມະນູນ ແລະກົດໝາຍຂອງຫວຽດນາມ. ຄຽງຂ້າງນັ້ນ, ຫວຽດນາມກໍ່ໃຫ້ຄຳໝັ້ນສັນຍາ ຮັບປະກັນສິດທິຂອງຜູ້ອອກແຮງງານ ຕາມສັນຍາລະຫວ່າງປະເທດ ໃນຂອບອົງການແຮງງານສາກົນ (International Labour Organization - ILO) ຢ່າງຄົບຖ້ວນພ້ອມດ້ວຍກົນໄກປະຕິບັດທີ່ເໝາະສົມ. ດັ່ງນັ້ນ, ການນຳໃຊ້ກົດໝາຍກັບກົນໄກແຫ່ງຊາດແມ່ນສົມເຫດສົມຜົນ. ແຕ່ວ່າ, ຕໍ່ກັບຄວາມຮຽກຮ້ອງຕ້ອງການຕ່າງໆ ທີ່ສະຫະລັດອາເມຣິກາສະເໜີອອກມາກ່ຽວກັບບັນຫານີ້, ຖ້າຫາກບໍ່ມີການຕົກລົງ ແລະ ເປັນເອກະພາບກ່ຽວກັບທັດສະນະ ລະຫວ່າງບັນດາປະເທດກຳລັງພັດທະນາ ແລະບັນດາປະເທດຈະເລີນພັດທະນາ, ກໍ່ອາດຈະພາໄປເຖິງການທຳລາຍຄວາມສັກສິດ ຂອງຄວາມສາມາດຂາຍສົ່ງນອກສິນຄ້າຂອງຫວຽດນາມ ດ້ວຍຂໍ້ອ້າງວ່າບໍ່ຕອບສະໜອງໄດ້ກັບຂໍ້ກຳນົດກ່ຽວກັບແຮງງານຕາມສັນຍາ TPP...
ຄຽງຂ້າງບັນດາສິ່ງທ້າທາຍທີ່ເລິ່ມມາຈາກເນື້ອໃນເຈລະຈາສັນຍາ TPP, ໜຶ່ງໃນບັນດາຮົ້ວກັ້ນບັງ “ອ່ອນນວນ” ຂຶ້ນກັບກະໂຕພວກເຮົາເອງ. ຄວາມຂາດເຂີນຍຸດທະສາດການສື່ຂ່າວ, ການຂາດຄວາມຄິດປະດິດສ້າງແລະຊອກຫາແບບວິທີ, ເສັ້ນທາງສະເພາະຂອງຕົນ ໃນວິວັດການແບ່ງງານ, ການຫັນເປັນວິຊາສະເພາະ ແລະການຄ້າ ກໍ່ຄືບັນດາບັນຫາອື່ນ ຈະຊຸກດັນວິສາຫະກິດຫວຽດນາມຕົກໃສ່ເຄາະບັງເອີນງ່າຍກວ່າ ໃນການແກ່ງແຍ້ງເມື່ອເຂົ້າຮ່ວມເຂດການຄ້າເສລີ.
ນັບແຕ່ພາຍຫຼັງການເຈລະຈາເປັນທາງການຮອບທີ 19 ທີ່ໄດ້ດຳເນີນຢູ່ປະເທດບຣູໄນ ໃນເດືອນສິງຫາ 2013 ແລະການເຈລະຈາບໍ່ເປັນທາງການຢູ່ປະເທດການາດາ ໃນເດືອນກໍລະກົດ 2014, ໄດ້ມີການປະຊຸມຂັ້ນຕ່າງໆຫຼາຍຄັ້ງ, ແຕ່ສະພາບການເຈລະຈາສັນຍາ TPP ກໍ່ຍັງບໍ່ທັນມີການບຸກທະລຸໃຫຍ່. ເນື້ອໃນຕ່າງໆທີ່ຄົງຄ້າງໃນການເຈລະຈາ ກໍ່ຍັງຖືກປຶກຕັນຢູ່. ກຳນົດເວລາສຳເລັດສິ້ນສຸດການເຈລະຈາທີ່ໄດ້ຄອງຄອຍໃນທ້າຍປີ 2013 ດຽວນີ້ກໍ່ໄດ້ຍ້າຍມາໃນປີ 2014. ຄວາມຊັກຊ້ານີ້ກໍ່ກາຍເປັນໂອກາດດີ ໃຫ້ຫວຽດນາມຊັ່ງຊາຜົນປະໂຫຍດຂອງຕົນຢ່າງລະອຽດ ແລະກະກຽມຄວາມສາມາດແກ່ງແຍ້ງໃຫ້ດີກວ່າ ເມື່ອຕະຫຼາດເປີດປະຕູກວ້າງຂວາງແລະເລິກເຊິ່ງກວ່າ ໃນຫຼາຍຂົງເຂດ. ໃນການເຈລະຈາເຂົ້າຮ່ວມອົງການການຄ້າໂລກ (World Trade Organization – WTO) ຫວຽດນາມຕ້ອງຍອມຮັບບັນດາຫຼັກການທີ່ໄດ້ກຳນົດມາແຕ່ກ່ອນ, ສ່ວນການເຂົ້າຮ່ວມການເຈລະຈາສັນຍາ TPP ຄັ້ງນີ້ ພັດໄດ້ດຳເນີນນັບແຕ່ຕົ້ນ ແລະ ບົນຫຼັກການສະເໝີພາບແລະຕົກລົງກັນ ສ້າງເງື່ອນໄຂໃຫ້ຫວຽດນາມມີຄວາມເປັນເຈົ້າການໃນການເຈລະຈາ ແນໃສ່ນຳມາຊຶ່ງຜົນປະໂຫຍດສູງສຸດໃຫ້ແກ່ປະເທດຊາດ.
ພິຈາລະນາຕາມປະຫວັດການເຈລະຈາ ແລະ ຈຸດໝາຍຂັ້ນຕົ້ນຂອງສັນຍາ TPP, ຈຳນວນປະເທດຄູ່ຮ່ວມບໍ່ຢຸດຢູ່ຕົວເລກ 12 ຫາກອາດຈະເພີ່ມຂຶ້ນອີກ ເພື່ອມຸ່ງສູ່ການສ້າງຕັ້ງເຂດການຄ້າເສລີອາຊີ-ປາຊີຟິກ, ເພາະສະນັ້ນ, ຫວຽດນາມຍາມໃດກໍ່ມີໂອກາດເພື່ອທົດລອງຄວາມສາມາດແກ່ງແຍ້ງໃນ “ສະໜາມແລ່ນເຫຼັ້ນ” ນີ້./.
ຂຽນໂດຍ: ດຣ. ເລມາຍແທງ,
ບັນນາທິການໃຫຍ່ໜັງສືພິມ ລັດແລະກົດໝາຍ
* ບົດນີ້ໄດ້ລົງພິນໃນວາລະສານກອມມູນິດ ສະບັບທີ 864 (ເດືອນຕຸລາ 2014)
(1) http://mfat.govt.nz/Trade-and-Economic-Relations/2-Trade-Relationships-and-Agreements/Trans-Pacific/index.php (ເວັບໄຊຂອງກະຊວງການຕ່າງປະເທດ ແລະການຄ້າຕ່າງປະເທດ ນູແວນເຊລັງ).
(2) ຖະແຫຼງການຮ່ວມຂອງບັນດາການນຳບັນດາປະເທດເຂົ້າຮ່ວມການເຈລາຈາສັນຍາ TPP ຕາມລະບຽງຂອງກອງປະຊຸມຂັ້ນສຸດຍອດ APEC 2013.
(3) ບັນດາປະເທດເຈລະຈາກ່ຽວກັບກຳມະສິດພູມປັນຍາ, ແຫຼ່ງຂໍ້ມູນ: ສູນ WTO-VCCI.
(4) Alan W. Wolff - ຄະນະມົນຕີການຄ້າຕ່າງປະເທດແຫ່ງສະຫະລັດອາເມຣິກາ: ກຳນົດກ່ຽວກັບບັນດາກະຕິກາການຄ້າລະຫວ່າງປະເທດໃນບັນດາ FTAs, ເອກະສານຂອງການສຳມະນາກ່ຽວກັບ FTA - ຄະນະກຳມາທິການຕ່າງປະເທດຂອງສະພາແຫ່ງຊາດ, ເດືອນສິງຫາ 2012.
(5) ຄຳປຶກສາຂອງວົງການວິສາຫະກິດຫວຽດນາມ ກ່ຽວກັບແຜນການເຈລະຈາ ໝວດການລົງທຶນ ໃນສັນຍາ TPP.
(6) ຄຳປຶກສາກ່ຽວກັບແຜນການເຈລະຈາ: ໝວດແຮງງານ ແລະການແກ້ໄຂຂໍ້ພິພາດດ້ານແຮງງານ, ສັນຍາວ່າດ້ວຍຄູ່ຮ່ວມການຄ້າຂ້າມປາຊີຟິກ.
(7,) (8) ດ່າວງອກຕ໊ຽນ: ໂອກາດ ແລະສິ່ງທ້າທາຍຕໍ່ກັບຫວຽດນາມ ເມື່ອເຂົ້າຮ່ວມ TPP, ກອງປະຊຸມສຳມະນາໃນຫົວຂໍ້ “ເຈລະຈາ ແລະເຊັນສັນຍາການຄ້າເສລີ: ບົດຮຽນ ແລະ ພາກພຶດຕິກຳ”, ເດືອນສິງຫາ 2012.
(9) ຕາມຄຳສັງເກດຂອງຜູ້ອຳນວຍການໃຫຍ່ສະຫະບໍລິສັດ DABACO - ກຸ່ມບໍລິສັດ, ບໍລິສັດຫຸ້ນສ່ວນຜະລິດສະເພາະຫົວອາຫານສັດ ໃນລາຍການຂ່າວສະຖານະການ ຂອງໂທລະພາບຫວຽດນາມຊ່ອງ 1 ວັນທີ 5 ກຸມພາ 2014.
(10) http://www.duthaoonline.quochoi.vn, “ສິ່ງທ້າທາຍຕໍ່ກັບຕະຫຼາດແຮງງານແລະວຽກເຮັດງານທຳ”.
(11) Jonathan R.Pincus: ການແບ່ງງານ, ການຫັນເປັນວິຊາສະເພາະ ແລະ ການຄ້າ, ຫຼັກສູດເສດຖະກິດ Fulbright. ຕັ້ງຕົ້ນວິຊານະໂຍບາຍສາທາລະນະ ແລະ ການໄຈ້ແຍກລະບອບລະບຽບການ, ໝາຍເຫດບົດບັນຍາຍໝາຍເລກ 3 (ແປໂດຍກວີເຕິມ).
(12) ທັດສະນະຂອງວົງການວິສາຫະກິດຫວຽດນາມ ກ່ຽວກັບບາງເນື້ອໃນເຈລະຈາສັນຍາ TPP, ກຳມາທິການປຶກສານະໂຍບາຍການຄ້າລະຫວ່າງປະເທດ, ສູນ WTO-VCCI.
